Vandaag starten de wedstrijden van de Klassieke Olympiaden. De scholieren maken vanmiddag op het Christelijk Gymnasium Utrecht een vertaling Latijn. De volwassenen kunnen zich vanaf vandaag buigen over twee opgaven. Voor Grieks is er een passage uit Plutarchus' Moralia waarin over een vrouw uit Milete die een relatie met iemand van Naxos is aangegaan en dit is uitgemond in een oorlog. De opgave Latijn is ook dit jaar een beschrijving uit de Fasti van Ovidius: de Romeinen geloofden dat de zielen van de overledenen in bepaalde nachten in mei rond de huizen van de familieleden zwierven. Door middel van bepaalde ceremonies konden deze lemures verzoend en tot rust gebracht worden.

Voor beide opgaven geldt dat het gebruik van een woordenboek is toegestaan, evenals literaire vertalingen en wetenschappelijke commentaren. Aan classici wordt de eis gesteld dat hun inzendingen foutloos moeten zijn, andere deelnemers kunnen zich een enkele fout permiteren. Het staat deelnemers vrij om één of beide opgaven te maken. Deze moeten vóór 1 februari 2015 per e-mail worden ingezonden naar klassiekeolympiaden@gmail.com (vermeld hierbij uw naam, contactgegevens en of u classicus bent). Deze en eerdere opgaven vindt u hier.

Wie o wie worden er na Hugo Koning en Thomas Meert (winnaars Grieks 2013-2014) en Harm Poortvliet (winnaar Latijn 2013-2014) opgenomen in onze eregalerij? Naast eeuwige roem stellen de organiserende vereniging prachtige prijzen in de vorm van boeken aan de winnaars beschikbaar.

Wij wensen alle scholieren én alle volwassen veel succes met het vertalen van hun opgaven!

Inmiddels is de aanmeldtermijn voor de Klassieke Olympiade Latijn 2014-2015 verstreken. Het is niet meer mogelijk om je op te geven voor de wedstrijd van donderdag 13 november. Alle leerlingen die zich aangemeld hebben, hebben inmiddels een e-mail met de laatste informatie (tijden, locatie en benodigdheden) ontvangen. Mocht je deze e-mail niet ontvangen hebben, neem dan contact op met de organisatie (klassiekeolympiaden@gmail.com).

We wensen alle scholieren aankomende donderdag veel succes!

De organisatie van de Klassieke Olympiaden

Inmiddels zijn alle documenten voor de Klassieke Olympiade Grieks gepubliceerd op deze website. Het betreft een nieuw document voor de Griekse passages met ook samenvattingen in het Nederlands om de lijn van de tragedie te volgen; een definitieve versie met aantekeningen bij het Griekse pensum; een index met eigennamen die een rol in de tragedie van Euripides spelen; en een alfabetische woordenlijst met taaleigen op het Grieks van Euripides. Het staat docenten vrij deze woordenlijst wel of niet beschikbaar aan hun leerlingen te stellen, wanneer zij besluiten het pensum in het schoolexamen Grieks op te nemen.

We wensen alle deelnemers veel leesplezier toe met het pensum Grieks 2014-2015.

De organisatie van de Klassieke Olympiaden

Beste docenten en gymnasiasten,

Donderdagmiddag 13 november zal de derde Olympiade Latijn plaatsvinden in het Christelijk Gymnasium in Utrecht. We nodigen leerlingen uit klas 5 en 6 uit om mee te doen met deze vertaalwedstrijd, die inmiddels een traditie begint te worden. De drie beste vertalers worden uitgenodigd voor de finale van de Klassieke Olympiaden, die plaatsvindt op zaterdag 21 maart 2015 in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden. Daar zullen de finalisten een nieuwe opgave onder ogen krijgen, waar zij ook inhoudelijk over bevraagd worden.

De Olympiade Grieks zal dit schooljaar plaatsvinden op donderdag 29 januari 2015, wederom in Utrecht. Ook de finale van deze Olympiade vindt plaats op zaterdag 21 maart in Leiden. De finalisten van beide Olympiades wacht een grote geldprijs: 100 euro voor de derde plaats, 150 voor de tweede. De winnaar gaat naar huis met een geldprijs van maar liefst 250 euro en zijn/haar naam zal vereeuwigd worden op de wisselbeker.

De Olympiade Grieks betreft dit jaar Iphigeneia in Aulis van Euripides. Dit pensum kan in de klas gelezen worden of zelfstandig thuis voorbereid worden. Over dit pensum worden inhoudelijke en grammaticale vragen gesteld. Verder is het de bedoeling dat er wordt nagedacht over de inhoud, zodat er een essay geschreven kan worden. Uiteraard moet er ook een voorbereide passage vertaald worden. Voor de Olympiade Grieks staan op onze website www.klassiekeolympiaden.nl het pensum en de aantekeningen bij het pensum, evenals het taaleigen en een woordenlijst. Tevens is er een namenlijst opgenomen om de onderlinge relaties van de hoofdpersonen te verhelderen. Wij gaan ervan uit dat in oktober het pensum aangevuld is met de samenvattingen van de tussenliggende passages. Houdt u daarom onze website in de gaten.

Op veler verzoek worden docenten in de gelegenheid gesteld om het gemaakte werk bij de organisatie op te vragen. Dit verzoek kunt u tot uiterlijk de dag van de Olympiade per e-mail bij ons indienen via klassiekeolympiaden@gmail.com. In dat geval zult u binnen twee weken na afloop van de Olympiade van ons het gemaakte werk via de mail toegezonden krijgen. We wijzen u erop dat u de nog niet gecorrigeerde werkstukken van uw leerlingen ontvangt. De organisatie zal geen correctiemodel verstrekken en uiteraard  kan er met de jury niet over de uitslag gecorrespondeerd worden.

Beste leerlingen, hebben jullie zin om mee te doen met (één van) deze Olympiaden? Je kunt je voor de Olympiade Latijn tot uiterlijk 6 november aanmelden via onze website www.klassiekeolympiaden.nl, voor de Olympiade Grieks tot 22 januari. Voor bijgewerkte informatie over de beide Olympiades verwijzen we je naar onze website. Tevens versturen we in de laatste week voor de Olympiade een mail naar de aangemelde deelnemers met daarin de laatste gegevens. Noteer niet alleen de datum van de Olympiade(s) in je agenda, maar ook dat je je woordenboek moet meenemen.

Voor de docenten: in de bijlage treft u de poster van de Klassieke Olympiaden aan. Deze kunt u ophangen in uw lokaal om leerlingen (nogmaals) te wijzen op de mogelijkheid om mee te doen met de Klassieke Olympiaden.

Als laatste willen we jullie wijzen op de volgende, zeer lucratieve aanbieding van de NS (voorlopig t/m 31 december 2014): het is namelijk mogelijk om met vier personen voor slechts 55 euro een retour te kopen. Reis je met meer mensen, dan wordt het alleen maar voordeliger, want voor de 5e t/m de 10e persoon betaal je per persoon slechts 2,50 euro extra. Ga voor de aanbieding naar: http://www.ns.nl/reizigers/producten/losse-kaartjes/groepsretour.html

Met vriendelijke groet,

Alwies Cock (Vereniging Classici Nederland)
Annemieke Dijkmans-Pas (Nederlands Klassiek Verbond)
Simon Veenman (Vrienden Van het Gymnasium)
Danny Veldhoven (Nederlands Klassiek Verbond)
Yvonne Wittingen (Vereniging Classici Nederland)

De Klassieke Olympiaden worden gesponsord door:
Uitgeverij Eisma
Uitgeverij Hermaion
Uitgeverij Primavera
Reisorganisatie Labrys

Medewerking wordt verleend door het Rijksmuseum van Oudheden en het Christelijk Gymnasium te Utrecht.

De commissie van de Klassieke Olympiaden is door de zomervakantie nog niet in staat geweest om een definitieve versie van de annotaties voor het pensum Grieks 2015 capita selecta uit Iphigeneia in Aulis vast te stellen. Omdat het eerste deel van Nederland al weer terug van vakantie is en menig docent al staat te popelen om aan het pensum voor de Klassieke Olympiaden te beginnen, vindt u een voorlopige versie van de annotaties op deze website. Hierin is in een aantal gevallen meer geannoteerd dan nodig zou moeten zijn; de annotaties voorzien nog niet in het aan elkaar praten van de verschillende passages. Tevens is een woordenlijst met taaleigen beschikbaar gesteld.

Voor wie alvast wil beginnen: veel leesplezier!

De definitieve versie wordt halverwege september verwacht. De wedstrijd zelf vindt plaats op donderdag 29 januari 2015.

Het pensum voor de Klassieke Olympiaden Grieks 2015 is inmiddels op onze website gepubliceerd. De annotaties, het taaleigen en een woordenlijst volgen voor het begin van het schooljaar.

Als docent kunt u dus zien welke teksten uit de tragedie Iphigeneia in Aulis van Euripides de leerlingen voor de aankomende olympiaden moeten voorbereiden. Wij nodigen u van harte uit om dit pensum in uw lessen te integreren.

Begin september volgt de mailing aan alle scholen over de wedstrijden.

De vertaalwedstrijd Grieks was dit jaar gewijd aan de verhalen rond Periander in de Historiën van Herodotus. In de eerste ronde hebben 32 leerlingen een proefvertaling gemaakt van hoofdstuk 53 van boek 5. Uit de inzendingen werden de drie beste vertalingen geselecteerd; deze waren gemaakt door Connor Schilder, Annemijn von Holtz en Cecile de Jong. Deze drie leerlingen hebben een leespensum opgekregen, bestaande uit Griekse en vertaalde teksten. Ze hebben dit pensum voorafgaande aan de eindronde bestudeerd; tijdens de bespreking bleek dat de leerlingen ook met hun docenten het pensum hadden doorgenomen.

Bij de eindronde is aan alledrie de leerlingen dezelfde passage voorgelegd: hoofdstuk 92δε uit boek 5. In deze passage wordt beschreven dat tien leden van het regerende vorstenhuis van Korinthe hebben afgesproken het pasgeboren zoontje van Èetion en Labda te doden tijdens de kraamvisite. Ze hadden namelijk begrepen dat het orakel een grote toekomst aan dit kind had voorspeld. De eerste die de baby zou mogen vasthouden, zou het tegen de grond smijten om het te doden. Maar de baby lachte zo lief, dat niemand het over zijn hart kon verkrijgen hem te doden en de samenzweerders gingen onverrichterzake naar buiten. De moeder hoorde hen echter buiten ruziën en ze vreesde dat ze zouden terugkomen om hun moordplannen alsnog uit te voeren. Daarom verstopte ze het kind in een doos (κυψέλη), waaraan het later zijn naam Kypselos zou ontlenen.

Eenmaal volwassen geworden ging Kypselos naar het orakel van Delphi en werd daar door Apollo als toekomstige koning van Korinthe begroet. Later zou Kypselos de vader worden van Periander, die hem opvolgde als tiran van Korinthe.

De drie leerlingen zijn elk een half uur door de juryleden ondervraagd. Ze moesten de genoemde passage vertalen en kregen vragen voorgelegd over de formulering en de inhoud en achtergronden van de teksten. Het was duidelijk dat ze hun werk heel goed gedaan hadden: ze kenden de tekst zelf goed en wisten die ook goed in de context van Herodotus' werk te plaatsen.

De beide juryleden waren het snel eens over de uitslag. De winnares, Cecile de Jong, blonk uit door haar trefzekere antwoorden; ze kon als het ware spelen met het materiaal. Ook bleek ze van de drie kandidaten het diepste inzicht te hebben in de taalkundige eigenaardigheden van Herodotus' Grieks. De keus voor Annemijn von Holtz als tweede werd onder meer bepaald door de observatie dat zij weinig of geen hulp nodig had bij het vertalen van het stukje tekst, terwijl Connor Schilder af en toe een duwtje in de rug nodig had.

De beide juryleden, dr. Gerard Boter en dr. Albert Rijksbaron, vonden het een waar genoegen met deze drie leerlingen van gedachten te mogen wisselen over de altijd weer boeiende Herodotus.

"Dolabella verwees deze zaak naar Athene naar de Areopagiten als naar serieuzere en meer ervaren rechters". Zo werd de zaak van een vrouw uit Smyrna, die haar man en haar zoon vermoord had en dat bekend had, naar het Hoogste Gerechtshof in Moordzaken van Griekenland verwezen. Dat de Areopagiten erin slaagden om het dilemma van Dolabella, of de vrouw van haar gepleegde misdaad vrijgesproken of gestraft moest worden, bevestigde hun reputatie als wijze en slimme rechters. Was het college van de Areopagiten maar blijven bestaan! Dan zouden de leiders van Europese Unie de Griekse crisis van binnenuit kunnen oplossen.

Een beschrijving van een uiterst delicaat probleem dat voor leerlingen lastig was verwoord. Dat blijkt wel uit de scores die de jury moest toekennen. Niemand van de ruim 150 leerlingen heeft de passage van Aulus Gellius foutloos vertaald, maar de meeste kandidaten hadden, naar eigen zeggen, na afloop, er plezier aan beleefd.

De Areopagiten veroordeelden de vrouw na honderd jaar terug te komen om haar definitieve vonnis aan te horen. Voor sommige leerlingen was dat een brug te ver. Zij dachten dat Aulus Gellius het verkeerd had begrepen en dat de vrouw weer voor de rechtbank moest verschijnen over één honderdste jaar, dat wil zeggen na drie dagen, of één honderste maand, dat wil zeggen na acht uur. Voor een leerling bestond de straf dat de vrouw veroordeeld was om voor honderd jaren afwezig te zijn en een andere kandidaat vond dat de vrouw honderd jaar lang iedere dag moest verschijnen.

De derde prijswinnaar, Eva Nivard van het Stedelijk Gymnasium Haarlem, had een mooie vertaling met een paar onnauwkeurigheden: zo vertaalde ze "veneficium" volhardend met "gifdrank", wat enkele humoristische vertalingen opleverde, zoals "de gifdrank ... niet ongestraft scheen te moeten worden gelaten" en "zo was de gifdrank van de vrouw kwijtgescholden". De tweede prijswinnaar, Just Calvin Joenoes van het Johan de Witt-gymnasium in Dordrecht, ging, naast een paar onnauwkeurigheden maar één keer in de fout en wel bij kolon 23 die in het Latijn luidde: "quae digna venia fuit" en die vertaald moest worden met "die vrijspraak waard was" of "die vrijspraak verdiende". De kandidaat vertaalde het met "voor wie er een waardige gunst is geweest" en had zo zijn aarzeling, wat blijkt dat hij toevoegde bij de gunst (dat uitstel). De jury was aangenaam verrast dat kandidaat uitblonk door zijn soepele omgang met het Nederlands.

De kampioen van de eerste Olympiade Latijn is Jop Wolffs van het Stedelijk Gymnasium Nijmegen geworden. Het adagium voor een mooie vertaling is: "zo letterlijk als mogelijk en zo vrij als nodig". Naar dit adagium heeft de eerste prijswinnaar van de eerste Olympiade Latijn met zijn vertaling van de passage van Aulus Gellius gestreefd en met succes. Alleen in kolon 23 ging hij in de fout.  "Wat een waardige genade is geweest" is noch zo letterlijk als mogelijk, noch zo vrij als nodig. Verder alle lof voor zijn vertaling en een verdiende eerste prijs van de Olympiade en wat nog meer telt, eeuwige roem als eerste naam op de wisselbeker.

Tenslotte een ontboezeming van een kandidaat na ruim twee uur vertalen:

Ik vind dit veel te moeilijk. Ik dacht dat ik goed was in Latijn. Haha. In vond het in ieder geval wel leuk om mee te doen hoor: nu weet ik wel wat echt Latijn is. Bij ons is het veel makkelijker, vandaar misschien dat ik het kan. Ik hoop niet dat de cijfers (nouja mijn cijfer) openbaar gepubliceerd wordt. Groetjes.

De opgave Latijn voor volwassenen was exact dezelfde opgave als de leerlingen in november in Utrecht hebben gemaakt. Het betrof een tekst waarin voor een vrouw, die haar man en zoon vermoord had, een passende straf gevonden moest worden. De vrouw had immers een enigszins begrijpelijk motief voor de moorden: man- en zoonlief hadden namelijk een zoon van de vrouw uit een eerder huwelijk vermoord. Uiteindelijk besluit het college van rechters om de vrouw, evenals de aanklager, over 99 jaar opnieuw voor het tuchtcollege te laten verschijnen. 

De jury is vrij snel tot een unaniem oordeel over de winnende vertaling uit de twaalf inzendingen gekomen, ook al was de vertaling niet foutloos. Gelukkig betrof het geen grote fouten waar het Latijn geweld werd aangedaan, maar ging het om woorden die niet vertaald waren, zoals ex consilio en genitum. 

Leuke vertalingen uit de inzendingen, die we u niet willen onthouden, waren bijvoorbeeld: 'een vrouw is afgevoerd naar Dolabella' (voor deducta est) en de vertaler heeft waarschijnlijk het idee gehad dat er met deze vrouw heel wat afgereisd werd, want zij werd ook nog als lijdend voorwerp aangevuld bij retulit ad consilium: 'Dolabella bracht haar terug naar de adviesraad'. Arme vrouw. 

Eufemistische vertalingen kwamen we ook tegen: zo staat er expliciet in het Latijn dat de moordenaars de jongen in een hinderlaag hadden gelokt en vervolgens vermoord (exceptum insidiis occidissent). Volgens een van de deelnemers kon dit vertaald worden met 'ze hadden zich onbetrouwbaar getoond'.

Ondanks de paar kleine fouten was de jury van mening dat deze vertaling van een passage van de Noctes Atticae van Aulus Gellius het verdiende om met de eerste prijs beloond te worden: de vertaler heeft zich goed aan het Latijn gehouden en geprobeerd alle bijzinnen zo te vertalen zonder dat dit ten koste ging van de leesbaarheid in het Nederlands:

De vrouw in kwestie had haar man en zoon gelijktijdig van het leven beroofd door hen, zonder dat iemand dat wist, vergif toe te dienen, maar nu bekende ze openlijk dat zij dit had gedaan en ze zei, dat ze een reden had gehad, waarom ze dit had gedaan en dat was, omdat volgens haar zeggen haar man en zoon haar andere zoon, een kind van haar en haar eerste man, een jonge man uit het beste hout gesneden en de onschuld zelf (twee keer een superlativus), gedood hadden, nadat hij in de val was gelokt.

Kortom, een mooie, vlotte vertaling van een juridische oplossing die misschien ook vandaag de dag in de praktijk gebracht zou kunnen worden. De jury complimenteert meneer De Smet met zijn winnende vertaling en wil daarbij met nadruk vermelden dat meneer De Smet met deze weergave van Aulus Gellius ook classici overtroffen heeft.

De vertaling Grieks, een passage uit de Moralia van Plutarchus, was niet zo eenvoudig te beoordelen. Het betreft een tekst die de titel 'de wanhoop van de Phokiërs' zou kunnen dragen. De Thessaliërs voerden namelijk oorlog met de Phokiërs en na heel wat executies over en weer besluiten de Phokiërs om hun eigen vrouwen en kinderen te omgeven met een enorme stapel hout en deze in brand te steken, zodra er Phokisch verlies dreigt. Bijzonder aan dit verhaal is dat het voorstel eerst aan de Phokische vrouwen en daarna aan de kinderen wordt voorgelegd en dat allen ermee akkoord gaan. Uiteindelijk blijkt de massale zelfmoord niet nodig: de Phokiërs verslaan de Thessaliërs in de buurt van Kleonai bij Hyampolis.

Voor de juryleden zat bij de beoordeling van de negen ingezonden vertalingen het venijn in het middenstuk: een lange zin met veel participia en infinitieven. De jury zag dat de deelnemers ieder op zijn eigen manier hadden geprobeerd om deze zin vorm te geven, waarbij vooral een vlotte, Nederlandse vertaling het streven was.

Bij de winnende vertaling is dit lastige stukje Grieks opgelost door alle zinnen af te laten hangen van het werkwoord ἔπεισε:

Hij overreedde de Phociërs om de confrontatie en het gevecht aan te gaan, de vrouwen bijeen te brengen, een grote hoeveelheid hout te stapelen en bewakers achter te laten aan wie zij de opdracht gaven het hout aan te steken en de lichamen te verbranden.

Met deze vertaling is het Grieks overeind gebleven, maar zijn tevens de snelheid en de opeenvolging van acties prima verwoord.

Vertalingen die bij de jury een glimlach op het gezicht toverden, waren bijvoorbeeld: 'sloegen tot moes' voor κατηλόησαν; als vertaling voor τὴν ὕλην ἀνάψαι 'het hout in vuurzee doen oplaaien'. Een prachtige openingszin, die zeer tot de verbeelding sprak, was: 'de Thessaliërs zijn verzeild in een ware knokpartij tegen de Phociërs'. U begrijpt wel dat gedachten aan Asterix en Obelix met dergelijke zinnen niet zo vreemd zijn.

De winnaar heeft zich van de anderen onderscheiden door kenmerken in het Grieks duidelijk overeind te houden in de vertaling: daar waar anderen πάντας bij ἄρχοντας καὶ τυράννους hadden vertaald ('alle magistraten en tirannen'), heeft de winnaar dit in overeenstemming met het Grieks praedicatief vertaald met 'hadden (hen) allemaal gedood'.

Een ander, onderscheid makend punt was de vertaling van ἐνέβαλον. De meeste deelnemers hebben zich door διὰ Λοκρῶν met een kluitje het riet in laten sturen en vertaalden het werkwoord ἐνβάλλω zodoende met marcheerden of trokken door. Het voorzetsel δία heeft hier geen enkele andere betekenis dan 'via': vervolgens deden ze op volle sterkte door het gebied van de Locriërs heen een inval in Phocis, zoals te lezen was in de winnende vertaling.

Het laatste punt dat de jury wil noemen alvorens de winnaar bekend te maken was de vertaling voor ἄν αἴσθωνται νικωμένους αὐτούς, waarbij velen onnodig voor het  perspectief van de tegenstanders kozen of voor de afgeronde handeling, zoals: 'zodra ze bemerkten dat ze overwonnen waren'. De winnaar daarentegen heeft het Grieks goed opgevolgd door dit stuk te vertalen met: als ze zouden bemerken dat zij aan de verliezende hand waren.

Voor de winnende vertaling geldt dat het een mooie, vlotte, goedlopende vertaling is, waarbij het Grieks op een mooie manier is weergegeven in het Nederlands: mevrouw Bik.