Verslag Finale Klassieke Olympiaden Latijn, 9 april 2016

De tekst voor de vertaalwedstrijd van het NKV voor het jaar 2016 was het volgende epigram van Martialis (IX 68):

Quid tibi nobiscum est, ludi scelerate magister,
    invisum pueris virginibusque caput?
Nondum cristati rupere silentia galli:
    Murmure iam saevo verberibusque tonas.
Tam grave percussis incudibus aera resultant,        5
    causidicum medio cum faber aptat equo:
mitior in magno clamor furit amphitheatro,
    vincenti parmae cum sua turba favet.
Vicini somnum – non tota nocte -  rogamus:
    Nam vigilare leve est, pervigilare grave est.    10
Discipulos dimitte tuos. Vis, garrule, quantum
    Accipis ut clames, accipere ut taceas?

De kandidaten mochten de ruim geannoteerde tekst gedurende een half uur bestuderen, en daarbij ook gebruik maken van hun woordenboek. De ondergetekenden, die de jury vormden, hebben de kandidaten een half uur ondervraagd en waren aangenaam verrast door de kwaliteit van hun vertaling en het begrip van de tekst waarvan zij blijk gaven.  Echt storende fouten waar het begrip van het hele gedicht onder leed kwamen niet voor. De eerste vier regels over de ochtendlijke herrie uit het 'schoollokaal' (waarschijnlijk een door gordijnen afgeschut deel van een galerij)  leverden geen problemen op. Ook was het interessante detail dat er kennelijk ook meisjes in de klas zaten (r. 2) niet onopgemerkt gebleven. De moeilijkheden begonnen in de twee vergelijkingen in de regels 4 t/m 8. Dat brons luid weergalmt als er op het aambeeld geslagen wordt (r. 4) was wel duidelijk, maar wat deed de smid met die advocaat (causidicus) en dat paard? Slechts één van de drie had direct begrepen dat het hier ging om de vervaardiging van een ruiterstandbeeld. Ook r.6 over de toejuichingen van een gladiator met een klein schild (parma) door zijn eigen fans (sua turba) was niet bepaald eenvoudig.  In het (schijnbaar) simpele slot van het gedicht (r. 9-12) leverde alleen de laatste zin problemen op, omdat aan quantum een verzwegen tantum ontleend moest worden om de constructie te begrijpen. Het verband tussen het slot 'wil jij, praatjesmaker, soms net zoveel van ons krijgen om te zwijgen als je krijgt om te schreeuwen?' en het begin 'wat wil je eigenlijk van ons,  ellendige schoolfrik?' had geen van de kandidaten gezien.

Wat ons naast de kwaliteit van de vertaling opviel, was de geestelijke lenigheid waarmee de kandidaten reageerden op onze vragen en suggesties. Ook gaven zij blijk van een behoorlijk surplus aan kennis over de auteur Martialis, het genre en de cultuurhistorische achtergrond. Het metrisch lezen van het gedicht lukte heel aardig en een van de dames verraste ons  zelfs met een technische opmerking over een caesuur. Het is duidelijk dat we geen juichende conclusies uit deze ervaring mogen trekken omdat we evident drie uitblinkers voor ons hadden, maar het blijft verheugend te zien dat er nog steeds leerlingen zijn die topprestaties leveren. Na enig wikken en wegen zijn de prijzen als volgt verdeeld:
1e prijs Anja Oomis (Stedelijk Gymnasium, Nijmegen)
2e prijs Lisanne Overduin (Marnix Gymnasium, Rotterdam)
3e prijs Willeke Smit (De Passie, Rotterdam)

D. den Hengst en J. van Waarden, de juryleden voor Latijn

Deze passage gaat over Liber (Bacchus), de zoon van Jupiter uit een buitenechtelijke relatie, die door een boze Juno met listigheid uit de weg wordt geruimd, als zijn vader op reis is. Hij wordt vermoord en in stukken gesneden. Zijn lichaamsdelen worden gekookt en opgegeten om elk spoor van de misdaad uit te wissen. Alleen het hart wordt door zijn zuster Minerva bewaard om de woede van haar vader te temperen.

Bij de beoordeling van de vertalingen heeft de commissie de hulp ingeroepen van een expert op dit gebied, Vincent Hunink. Voorafgaand aan zijn beoordeling had hij een paar opmerkingen:
“De geselecteerde passage is nogal bruusk gesneden uit een groter geheel. Aan de tekst vooraf gaan enkele zinnen ter inleiding op het onderwerp. Deze zijn eigenlijk nodig voor een goed begrip. Aan het einde is sprake van een actie van Minerva - zij bewaart het hart van de jongen-. Voor goed begrip van dit deel was extra informatie handig geweest. Pas verderop in de tekst blijkt namelijk dat het hart als een soort reliek in een standbeeld ter ere van Liber wordt opgenomen”.

De Klassieke Olympiadencommissie heeft besloten dit jaar een prijs toe te kennen aan een classicus en aan een niet-classicus.

De vertaling van de winnaar in de categorie classici: Guido Kuijper
“Levendige correcte vertaling in sprankelend Nederlands. Fraaie vondsten, bv voor “een menselijk lijk als maaltijd, een tot dan toe ongehoorde primeur.” Positief punt: structurering van de vertaling middels alinea’s Zeer positief punt: de vertaler heeft beide onvolkomenheden van de opgave als probleem onderkend en er bovendien een prima oplossing voor gevonden. In het tweede geval door een flinke ingreep in de vertaling niet te schuwen: ”Hoewel ze zelf medeplichtig was aan het vergrijp, wilde ze de zaak namelijk verraden”. Dat is in mijn ogen een volstrekt legitieme toevoeging om de logica van de tekst te behouden. Dat een minder drastische ingreep mogelijk was geweest ( bv “De zuster van Liber, die Minerva heette (ja, ook zij had meegedaan aan die misdaad), bewaarde…”) doet daaraan niets af. De vertaler bewijst zich in mijn ogen ook door zijn zorg voor de lezer, blijkens de aandacht voor de coherentie en logica van het verhaal: de ingreep aan het einde getuigt van inzicht en durf. Twee niet onbelangrijke eigenschappen voor een vertaler”.

De winnende vertaling van de niet-classicus: Christiaan van Andel Steenwijk
Deze bevat een aantal mooie vondsten. Een voorbeeld: Om te beginnen kocht ze de bewakers om met vorstelijke beloningen en geschenken, daarna posteerde zij haar handlangers, die Titanen genoemd werden, in de binnenvertrekken van het paleis en met een rammelketting en een kunstig gemaakte spiegel wist zij de kinderlijke onbevangenheid van de jongen zo te strikken, dat hij de koninklijke kamers verliet en door zijn jongensachtige nieuwsgierigheid naar de plek des onheils werd geleid. Met een zin als deze betoonde de heer van Andel zich een creatief vertaler, die uitstak boven de andere vertalers en dus de prijs ten volle verdient.

Hieronder leest u de vertalingen van de winnaars:

"Goed; Liber was de zoon van Jupiter - dat wil zeggen: van de koning van Kreta. Deze Liber was ontsproten uit een buitenechtelijke relatie en werd door zijn vader met grotere toewijding gekoesterd dan gepast was. De echtgenote van Jupiter, Juno genaamd, beraamde allerlei plannen om het kind uit de weg te ruimen, ontvlamd als zij was in stiefmoederlijke nijd.

Op een dag ging Jupiter op reis. Omdat hij de verbeten wrok van zijn vrouw doorzag, stelde hij zijn zoon onder de hoede van bewakers die hij daartoe geschikt achtte; zo zou er van kwade plannen van zijn vrouw niets terecht komen - dacht hij…

Toen zag Juno haar kans schoon; dat de vader bij zijn vertrek zowel zijn scepter als zijn troon aan de jongen had toevertrouwd, had haar felheid nog doen oplaaien. Eerst kocht zij de wachters om met vorstelijke beloningen en geschenken. Daarna stelde zij haar lakeien - de Titanen - op in de binnenste vertrekken van het paleis.

Met rinkelende belletjes en een kunstig gemaakte spiegel wekten ze de interesse van het jongetje, zozeer dat hij de koninklijke troon verliet en door zijn kinderlijke nieuwsgierigheid in de val gelokt werd. Hij werd gegrepen, vermoord en in stukken gesneden. De troep lakeien verdeelde de lichaamsdelen onder elkaar om elk spoor van de moord uit te wissen. Daarna werd op deze misdaad nog een andere gestapeld: zeer beducht voor de wreedheid van de tiran, kookten ze de verschillende lichaamsdelen van de jongen en aten die op - een menselijk lijk als maaltijd: een tot dan toe ongehoorde primeur.

De zuster van Liber, die Minerva heette, kreeg het hart toebedeeld en bewaarde het. Hoewel ze zelf medeplichtig was aan het vergrijp, wilde ze de zaak namelijk verraden. Het hart moest haar daarbij dienen als bewijs, en tegelijkertijd had ze iets in handen om de razernij van haar woedende vader te temperen.

Toen Jupiter was teruggekeerd, onthulde zijn dochter hem de toedracht van de misdaad." Guido Kuijper

"Liber was namelijk een zoon van Jupiter, de koning van Kreta. Geboren uit een overspelige moeder werd hij bij zijn vader met buitensporige zorgzaamheid grootgebracht. De echtgenote van Jupiter, die Juno heette, smeedde, in de woede van haar stiefmoederlijke hart ontstoken, listige plannen die hoe dan ook tot de dood van het kind moesten leiden. Toen zijn vader vertrok voor een buitenlandse reis, vertrouwde hij, omdat hij zich bewust was van de stille veenbrand in het hart van zijn vrouw, zijn zoon toe aan de zorg van bewakers die hem daarvoor geschikt leken, om te voorkomen dat ook maar enige list van de boze vrouw zou kunnen slagen. Maar dat was voor Juno het geschikte moment om toe te slaan, waarbij haar woede des te meer was opgevlamd, omdat de vader bij zijn vertrek de koninklijke zetel en scepter aan de jongen had overgedragen. Om te beginnen kocht zij de bewakers om met vorstelijke beloningen en geschenken, daarna posteerde zij haar handlangers, die Titanen genoemd werden, in de binnenvertrekken van het paleis, en met een rammelketting en een kunstig gemaakte spiegel wist zij de kinderlijke onbevangenheid van de jongen zo te strikken, dat hij de koninklijke kamers verliet en door zijn jongensachtige nieuwsgierigheid naar de plek des onheils werd geleid. Daar werd hij gegrepen en vermoord. En om elk spoor van de moord uit te wissen, werden zijn lichaamsdelen een voor een afgesneden en door de bende handlangers onder elkaar verdeeld. En toen, om op deze misdaad nog een andere te stapelen, kookten zij op verschillende manieren de lichaamsdelen van de jongen gaar en verslonden deze, zo bang waren zij voor de wrede wraak van de heerser, met het gevolg dat zij zich te goed deden aan het tot op die dag ongehoorde maal van een menselijk lijk. Zijn zuster, die Minerva heette, bewaarde een stuk van zijn hart dat haar was toebedeeld, omdat zij ook zelf een aandeel in de misdaad had gehad zodat er zowel een duidelijk bewijs zou zijn voor háár aanklacht, als om een middel te hebben waarmee zij de onstuimige woede van haar vader zou kunnen bedaren. Na diens terugkeer onthulde zij aan Jupiter de toedracht van de misdaad." Christiaan van Andel Steenwijk

De winnaars mogen voor 100 euro per persoon een keuze maken uit het aanbod van de Historische Uitgeverij. Ook hebben zij een trofee ontvangen.

Vertalen is een mooi en uitdagend vak. Zelfs wanneer het een lastige tekst uit de Phalaridis Epistolae betreft. Dit ondervonden de deelnemers van de Griekse Klassieke Olympiaden begin 2016. Maar met dezelfde problemen werd al tweeënhalve eeuw eerder geworsteld. Toen, begin jaren tachtig van de achttiende eeuw werd namelijk deze tekst ook al onder handen genomen. En wel door de in Groningen woonachtige professor Johannes Daniel van Lennep.

Van Lennep was namelijk verantwoordelijk voor de editie van de brieven van Phalaris, uitgegeven in het jaar 1777. Hierin was ook een vertaling van de teksten door de Engelse geleerde Bentley opgenomen. Deze Bentley vertaalde de teksten naar het Neo-Latijn. Omdat Johannes van Lennep ernstig ziek werd, werd het boek Phalaridis Epistolae door zijn voormalig leermeester Valckenaer afgemaakt en bezorgd.

Om kort te gaan, het boek Phalaridis Epistolae werd dus na de dood van van Lennep uitgegeven door Jacob Bolt, in 1777, en ook in Groningen. Waarschijnlijk is het boek ook gedrukt en verkocht in de Martinistad. Althans, dit vermoeden we, omdat er van het boek grote vellen - niet gesneden - papier zijn overgeleverd, die om een of andere reden het stadium van boek nooit hebben gehaald.

Het zijn deze boekenvellen die van Lennep en Valckenaer in 2015 weer even uit de vergetelheid haalden. En niet omdat ze in een archief of bibliotheek werden aangetroffen, maar omdat zij op een bijzondere plaats tevoorschijn kwamen. Namelijk in het pand Herestraat 67 in Groningen. Om precies te zijn: geplakt op de jute betengeling van een binnenmuur van de voorkamer van de eerste verdieping van het pand. Daar, onder maar liefst zes lagen behangpapier werden zij begin 2015 gevonden door de bouwhistoricus van de gemeente Groningen, dhr. Taco Tel.

Het pand Herestraat 67- voor degenen die Groningen een beetje kennen- tegenover de HEMA - werd namelijk in die tijd verbouwd en vergroot. Deze verbouwingen zijn hét moment om de bouwgeschiedenis van een pand te achterhalen, omdat dan (delen) van het pand gestript worden zodat oudere bouwsporen tevoorschijn kunnen komen. Je kunt dan de bouwgeschiedenis van een pand goed aflezen.

De Groningse bouwhistoricus kon de eerste bouw van het huis terugbrengen tot het jaartal 1382, waarna het vele keren werd verbouwd en aangepast. En onze bijzondere aandacht treft dan de bouwsporen uit de achttiende eeuw in de voorkamer op de eerste verdieping van het huis. Deze voorkamer is in de achttiende eeuw heringedeeld, met aanpassingen uit de 19e eeuw. Onder meer werd in deze voorkamer tweehonderd jaar geleden een nieuw behangetje aangebracht. En op dit behang zouden nog zes nieuwe lagen volgen. Men wil tenslotte ook wel eens een fris modern wandje. De zes lagen behang - waaronder een met een bijzonder jugendstil-motief werden zorgvuldig afgepeld, en een gedeelte ervan werd meegenomen. Dit dus inclusief de onderste laag behangpapier: dus de teksten van de Phalaridis, die als ondergrond voor het behang hadden gediend.

Omdat de boekenvellen ineens onderdeel maakten van een bouwhistorisch onderzoek, werden zij voorzichtig van hun plaats gelicht en vervolgens nader onderzocht. Want wat moesten die vellen daar en wat stond er eigenlijk op? De Griekse letters nodigden natuurlijk uit tot nader onderzoek, en met enige moeite kon de verbinding met het boek van van Lennep worden gelegd.

Misschien betreffen deze boekenvellen een misdruk. Omdat zij redelijk fragmentarisch zijn overgeleverd, is dat niet meer te achterhalen. Maar het belangrijkst is dat de vellen hierdoor een tweede leven hebben gekregen, namelijk als grondpapier op een jute bespanning in een vooraanstaand pand in Groningen. Het lijmen van papier op een jute betengeling is overigens niet ongebruikelijk, maar meestal werden hiervoor oude kranten gebruikt. Maar de boekenvellen waren wat steviger en boden een mooie ondergrond om verder op te behangen. Het boek Phalaridis Epistolae van van Lennep heeft daarmee andere zaken aan het licht gebracht: zij geven een mooie terminus ante quem datering aan de onderste laag van het behangpakket, dat dus ná 1777 (het jaar van uitgave) moet zijn aangebracht. En als het zo is dat zij kort na 1777 zijn aangebracht, dan is dit een van de eerste voorbeelden van het gebruik van jute betengeling in Nederland. De binnenmuur waarop de vellen geplakt waren sloot bovendien logisch aan op de muurdam tussen de vensters van de voorgevel. En dit zou betekenen dat de herindeling van de bovenverdieping tegelijk met het heroprichten van de gehele voorgevel heeft plaatsgevonden. We weten in ieder geval dat de voorkamer op de eerste verdieping van het in aanleg veertiende-eeuwse pand in de achttiende eeuw moet zijn heringedeeld.

Zo kwamen de boekenvellen zijn na ruim tweehonderd jaar op een bijzondere wijze weer aan het licht inspireerden aldus het (vertaal)onderwerp van deze Klassiek Griekse Olympiaden.

Over nu naar de tekst: zoals Bentley zich ruim tweehonderd jaar geleden zich vol toewijding van zijn vertaaltaak heeft gekweten, hebben ook de winnaars deze Olympiade Grieks dit gedaan. Volgens het juryrapport onderscheiden de winnende vertalingen zich namelijk door 1) vlotheid van taalgebruik, 2) helderheid van zinsbouw en 3) consistentie in gedachtegang, waardoor de logische samenhang van de tekst verreweg het duidelijkst tot zijn recht komt. Verder beschikt de onze classicus-winnaar ook over durf. Hij is namelijk niet beducht is om de gegeven aantekeningen waar nodig aan het gewenste taalregister aan te passen. Zo gebruikte hij voor συγκατατάττω het toepasselijke “over één kam scheren” i.p.v. “op één lijn stellen” en voor οἱ προσπολιευομένοι het ironische “mensen om jullie zaken op te knappen” i.p.v. “medebestuurders”.

Ook in de categorie niet-classici gaf de vlotheid van vertaling de doorslag. Als voorbeeld kan hier het mooie ‘komt dan met wat kandidaten uit jullie midden op de proppen’ genoemd worden. Vlot, helder, consistent en gedurfd dus. Maar ook creatief. Zo worden een mooi allitererend hendiadys (“dwingende domheid”) gebruikt. Waar de begrijpelijkheid erom vraagt, wordt er ook geïnterpreteerd (bijv. “muzen” i.p.v. het gebruikelijkere en vagere “godinnen”).

Hulde dus voor onze winnaars, die zich vastbeten in de tekst van de Phalaridis Epistolae. Van Lennep zou trots op jullie zijn geweest. Voor de vertaling van de teksten in de categorie niet classici mag ik daarom feliciteren: dhr. Alfons de Smet. En in de categorie classici, waar zelfs een dubbelslag is geslagen heb ik begrepen, mag ik daarom feliciteren: dhr. Guido Kuijper.

Hieronder leest u de vertalingen van de winnaars:

"Aan de burgers van Himera
Burgers van Himera, ik heb Stesichoros vrijgelaten. Ik heb hem vrijgesproken van alle verwijten die hij als burger tegen mij heeft geuit. Ik heb mij daarbij niet laten leiden door jullie denkbeelden – had ik dat wel gedaan, was hij immers niet één maal, maar vele malen omgekomen. Nee: ik heb hem vrijgelaten omwille van de muzen, door wie hij bezeten is, en omwille van welke goden en heroën ook maar het land van Himera bewonen. Hén heb ik niets te verwijten, júllie des te meer. En jullie weten ook zelf wat voor kwaad hij heeft geprobeerd aan te richten. Ik deinsde er echter voor terug een heilige man, beroemd om zijn wijsheid en de muzen waarlijk toegewijd, over één kam te scheren met de smeerlap en geilaard Konon en hem ter dood te brengen. Och, was ik maar bij machte dat soort mensen ook voor het Lot te behoeden! Daarbij gelast ik jullie met de grootst mogelijke nadruk, burgers van Himera, om hem niet aan te zetten tot onbesuisde en smakeloze acties zoals hij recent heeft ondernomen. Want, naar ik vernomen heb van mensen die uit Alaisia waren gekomen, geeft hij zich niet uit eigen beweging hieraan over, maar omdat hij geen weerstand kon bieden aan jullie dwingende domheid. Stop dus hem te pressen, en gebruik mensen die geschikter zijn. Laat Stesichoros ongemoeid, en laat hem zich bezighouden met zijn lier. Jullie moeten ook tegen mij geen tegenstanders opjutten die op hem lijken; wellicht ben ik niet zo begripvol als tegenover hem. En áls jullie dan per se mensen nodig hebben om jullie zaken op te knappen, kies dan uit jullie midden andere mensen; lieden die ik, als ik ze gepakt heb, naar mijn believen en met jullie zegen, zonder enige gewetensnood zal afmaken." Guido Kuijper

"Aan de burgers van Himera
Wij lieten Stesichoros gaan, o burgers van Himera, omdat we hem hebben vrijgesproken van de aanklachten, die vallen onder de tegen ons gerichte gedragingen van burgers, niet omdat jullie dit een goede zaak achten, daar hij, als het naar jullie gegaan was, vaak ter dood gebracht was, niet slechts éénmaal, maar wij stelden hem in vrijheid omwille van de godinnen, van wie hij bezeten is, wij en alle goden en helden, die regeren over het land en de stad Himera; want hén kan ik helemaal niets verwijten, jullie daarentegen heel wat. Ook zelf weten jullie, op welk een verderfelijk dichtwerk hij zich had toegelegd. Maar huiver weerhield me ervan om de boven de aardse dingen verheven man, de ook om zijn wijsheid vermaarde, ook op de Muzen in waarheid geheel vertrouwende man, op één lijn te stellen met de zedeloze en een losbandig leven leidende Konon, en hem, na hem op de pijnbank te hebben gelegd, ter dood te brengen; hoezeer wenste ik, dat het mogelijk was, dat ik het ook wat het leven en lot van zulke mannen betreft, voor het zeggen had. Ook jullie vraag ik met klem zo ruimdenkend te zijn als maar kan, o burgers van Himera, en hem niet voor het gerecht te slepen door hem aan te klagen wegens handelwijzen, die, ten opzichte van wat burgers zich hier op politiek gebied nog net mogen veroorloven, uit de toon vallen en grensoverschrijdend zijn. Hij stelt zichzelf trouwens ook niet uit vrije wil ter beschikking van het gerecht, zoals ik verneem van hen, die in Alaisa aankomen, maar omdat hij minder sterk is dan jullie geestelijk onvermogen en brachiaal geweld. Houdt er dus mee op geweld tegen hem te gebruiken en werkt met de meer geschikte middelen: laat Stesichoros de rust en de tijd om zich te wijden aan de dichtkunst, die hém eigen is; en maakt zijn vijanden niet gelijkwaardig aan mij, die daar vermoedelijk niet in dezelfde mate als hij voordeel van zullen ondervinden. Als jullie onverkort behoefte hebben aan medebestuurders, komt dan met wat kandidaten uit jullie midden op de proppen, verschillend aan dat soort lieden, die ik, nadat ik ze gevangen heb laten zetten, wanneer de lust daartoe mij zal bekruipen, en ik jullie daarmee toevallig een plezier doe, zonder maar enigszins voor een god beducht te hoeven zijn, een kopje kleiner zal maken." Alfons de Smet

Heracles op de Driesprong
Verslag Finale Klassieke Olympiaden Grieks, 9 april 2016

De Grieken hielden van helden, en de allergrootste held was natuurlijk Heracles. In de oudheid werd Heracles niet alleen geroemd om zijn lichaamskracht, maar ook om zijn verstand, ingetogenheid en doorzettingsvermogen. Heracles was dus niet alleen het voorbeeld voor atleten en krachtpatsers, maar ook voor filosofen. Op een belangrijk moment in zijn leven had hij immers de juiste beslissing genomen, toen hij moest kiezen tussen twee vrouwen met betekenisvolle namen: Aretê en Eudaimonia, die ook wel Kakia wordt genoemd... De eerste vrouw was bescheiden, verstandig en ingetogen, en ze droeg een wit gewaad. De tweede vrouw was vlezig, verleidelijk, schaars gekleed, en opgemaakt; met haar wijd opengesperde ogen bekeek ze voortdurend zichzelf.

In de Memorabilia zegt Xenophon dat Socrates het verhaal van Heracles op de tweespong vertelt zoals hij het van de sofist Prodicus had gehoord. Socrates vertelt het verhaal aan Aristippus, een hedonist, die met het verhaal wordt aangemoedigd om voortaan een goed en deugdzaam leven te leiden. Of het verhaal bij Prodicus ook zo’n eenduidige boodschap had (kies voor Deugd!) weten we echter niet: het is goed mogelijk dat de vrouwen bij Prodicus twee gelijkwaardige alternatieven representeerden; voor elk van beide keuzes valt immers wel het een en ander te zeggen.

De drie finalisten van de Klassieke Olympiaden 2016, Victorine Buiten, Imme Laseur en Lisanne Overduin, werden ieder een half uur mondeling ondervraagd over deze spannende tekst van Xenophon. Zij moesten niet alleen een substantieel gedeelte van de tekst in het Nederlands vertalen, maar ook vragen beantwoorden over de filosofische, taalkundige en retorische aspecten van het verhaal. Welke argumenten gebruiken de twee vrouwen? Hoe worden zij gekarakteriseerd? Welke betekenis heeft het dat de sofist Prodicus, de uiteindelijke bron van het verhaal, gespecialiseerd was in semantiek en het onderscheiden van woordbetekenissen? Bovendien toverden de juryleden nog een konijn uit de hoge hoed: een paar beroemde verzen uit Hesiodus’ Werken en Dagen, waarin twee paden worden beschreven: het steile en lange pad omhoog, en het vlakke, korte pad dat naar slechtheid leidt. De kandidaten werden uitgenodigd te reflecteren over de mogelijke intertekstuele verbanden tussen Hesiodus en Xenophon. Ten slotte was er ook aandacht voor de keuze van Heracles: is het eigenlijk wel zo duidelijk welke keuze hij moet maken? Is er niet óók iets te zeggen voor het ‘slechte’ levenspad? Over deze kwestie verschilden de kandidaten duidelijk van mening met elkaar.

De tweekoppige jury had dan ook een zware middag. Niet twee, maar drie indrukwekkende vrouwen stonden voor hen: de juryleden begrepen plotseling waarom het voor Heracles zo lastig was geweest om de juiste keuze te maken. Op het spel stond nu bovendien niet alleen maar een goed, deugdzaam en gelukkig leven, maar veel meer dan dat: de eeuwige roem die verbonden is aan het winnen van de Klassieke Olympiaden. De jury was — dat moge duidelijk zijn — zeer tevreden over de kwaliteit van de drie kandidaten. Uiteindelijk werd besloten om de eerste prijs toe te kennen aan Imme Laseur; de tweede prijs ging naar oud-winnares Lisanne Overduin, en de derde prijs naar Victorine Buiten. De hartelijke gelukwensen gaan uit naar deze drie getalenteerde en retorisch begaafde finalisten; en natuurlijk ook naar hun inspirerende docenten.

Zaterdag 9 april vond in het Rijksmuseum van Oudheden de finale van de Klassieke Olympiaden Grieks en Latijn plaats. Dit was alweer de vierde editie van de wedstrijden die door de drie verenigingen Vrienden van het Gymnasium, Vereniging Classici in Nederland en het Nederlands Klassiek Verbond samen georganiseerd worden. Daar waar de volwassenen - echte viri - al op hun lauweren konden rusten, moesten de jongeren - heuse heroïdes - nog aan de slag in de finaleronde. In de tussentijd werden familie, vrienden, docenten en klasgenoten vermaakt met de voorstelling Medea Unplugged van Theatergroep Aluin en een lezing over de klassieken in de popmuziek door Yvonne Wittingen. Jacco Calis, bestuurslid VCN, was deze middag de spreekstalmeester.

Het organiserend comité was onder de indruk van de vertalingen die door de volwassenen zijn ingezonden. Omdat de kwaliteit van de vertalingen van zowel de classici als de niet-classici dit jaar erg hoog was, zijn beroepsvertalers (Hans Verheij voor Grieks en Vincent Hunink voor Latijn) ingeschakeld om de definitieve knoop door te hakken. Vanwege de eerder geroemde vertaalkwaliteit is er besloten om een prijs voor classici en niet-classici toe te kennen.

De finalisten van de scholieren moesten onderling nog uitmaken wie de eerste prijs ging winnen. De winnares werd bepaald door nog een half uur ondervraagd te worden door een jury, bestaande uit Casper de Jonge en Hugo Koning (Grieks) en Joop van Waarden en Daan den Hengst (Latijn). Na deze finaleronde bleek Imme Laseur de trotse winnares bij Grieks te zijn en ging Anja Oomis naar huis met de overwinning bij Latijn.

Samengevat:

Jongeren Grieks

1. Imme Laseur (Gemeentelijk Gymnasium, Hilversum)
2. Lisanne Overduin (Marnix Gymnasium, Rotterdam)
3. Victorine Buiten (Gymnasium Haganum, Den Haag)

Jongeren Latijn

1. Anja Oomis (Stedelijk Gymnasium, Nijmegen)
2. Lisanne Overduin (Marnix Gymnasium, Rotterdam)
3. Willeke Smit (De Passie, Rotterdam)

Grieks volwassenen
Guido Kuijper (classicus)
Alfons de Smet (niet-classicus)

Latijn volwassenen
Guido Kuijper (classicus)
Christiaan van Andel Steenwijk (niet-classicus)

Vernieuwe opzet per 2016-2017!
Na evaluatie van vier jaar Klassieke Olympiaden is in overleg met en met goedkeuring van de organiserende verenigingen besloten tot een gewijzigde opzet met ingang van 2016-2017. Voor beide talen geldt nu een zelfde opzet van drie ronden waarbij we ons richten op leerlingen uit de vijfde klas.

De eerste ronde wordt op de eigen school gehouden in de periode 15 september – 1 november. Scholen kunnen zich hiervoor tot uiterlijk 1 oktober aanmelden via de website www.klassiekeolympiaden.nl. De opgaven betreffen een in principe onbekende tekst. Over en naar aanleiding van de tekst worden circa 40 vragen (merendeels meerkeuze) gesteld. De vragen zijn zowel van grammaticale als van inhoudelijke en cultuur-historische aard. Bij deze ronde is het gebruik van een woordenboek, zoals bij het Centraal Examen, toegestaan. De correctie geschiedt op de eigen school, de resultaten worden voor 1 november ingestuurd.  Deze opzet is vergelijkbaar met die van de ECCL-examens (zie hiervoor www.vcnonline.nl).

Op basis van de ingestuurde resultaten worden circa 45 kandidaten uitgenodigd voor de tweede ronde, die centraal in het land in januari wordt gehouden. Voor de tweede ronde dienen de kandidaten een pensum van circa 100 regels te bestuderen. Over en naar aanleiding van een passage uit het pensum worden gedurende 1½ uur vragen voorgelegd. Daarna wordt gedurende 1 uur een creatieve opdracht gemaakt, die natuurlijk een relatie heeft met het pensum. De correctie wordt door de organisatie verricht.

Op basis daarvan worden drie kandidaten uitgenodigd voor de finale. Deze vindt plaats in de Week van de Klassieken in het RMO in Leiden. Hiervoor dient een nieuw pensum van ongeveer 50 regels bestudeerd te worden. Hierover worden de kandidaten gedurende een half uur ondervraagd door een jury van twee deskundigen, in principe (oud-)docenten van een universiteit.

De prijzen blijven wat ze tot nu toe waren. De pensa worden via de website verstrekt – het streven is om dit voor 1 juli klaar te hebben, voorzien van aantekeningen, en lenen zich uitstekend voor het schoolexamen. Voor 2016-2017 zijn de pensa genomen uit Herodotus en Ovidius.

Raadpleeg onze website voor meer informatie en het complete pensum: www.klassiekeolympiaden.nl.

De Klassieke Olympiaden zijn een initiatief van de Vrienden van het Gymnasium, Vereniging Classici Nederland en het Nederlands Klassiek Verbond en worden financieel bijgestaan door Addisco Onderwijs, Atheneum Boekhandel, Eisma Edumedia, Hermaion, Historische Uitgeverij, Labrys Reizen, Primavera Pers, Staal & Roeland en Theatergroep Aluin. Speciale dank gaat uit naar het Christelijk Gymnasium te Utrecht en het Rijksmuseum van Oudheden voor het beschikbaar stellen van hun ruimtes.

Tot volgend jaar!

Bij Grieks zullen namelijk Victorine Buiten, Imme Laseur en Lisanne Overduin het tegen elkaar opnemen. Lisanne zal ook een geduchte tegenstander zijn in de finale Latijn voor Anja Oomis en Willeke Smit.

De finalisten zullen door een tweekoppige jury ondervraagd worden over een Latijnse tekst of, indien het de grecisten betreft, een passage uit het dit jaar eerder gelezen pensum van Xenophon.

Terwijl de dames zitten te zweten bij de kritische juryleden, zal het meegekomen publiek getrakteerd worden op een gevarieerd programma. De middag ziet er als volgt uit:

12.30 – 13.00 uur: inloop en ontvangst
13.00 – 14.00 uur: Aluin: Medea Unplugged
14.00 – 14.30 uur: pauze met koffie/thee
14.30 – 15.30 uur: Yvonne Wittingen: klassieken in de popmuziek
15.30 – 16.00 uur: uitreiking van de prijzen aan scholieren en volwassenen
vanaf 16.00 uur: borrel

Dit jaar zullen er bij de volwassenen vier prijzen uitgereikt worden: twee aan de beste vertalingen van classici, twee aan de winnende niet-classici. Guido Kuijper heeft in de categorie classici zowel bij Grieks als bij Latijn de eerste prijs in de wacht gesleept. De jury was ook zeer te spreken over de vertalingen van Alfons de Smet bij Grieks en Christiaan van Andel Steenwijk bij Latijn. Daarom zullen ook zij een prijs in ontvangst mogen nemen.

Een ieder is van harte uitgenodigd om bij deze middag aanwezig te zijn. In verband met de beperkte capaciteit verzoeken we u wel om u bij ons aan te melden via klassiekeolympiaden@gmail.com. Geeft u ook door met hoeveel personen u komt?

Tot zaterdag 9 april!

Alwies Cock (VCN)
Annemieke Dijkmans-Pas (NKV)
Simon Veenman (VVG)
Danny Veldhoven (NKV)
Yvonne Wittingen (VCN)

De Klassieke Olympiaden zijn een initiatief van de Vrienden van het Gymnasium, Vereniging Classici Nederland en het Nederlands Klassiek Verbond en worden financieel bijgestaan door Addisco Onderwijs, Atheneum Boekhandel, Eisma Edumedia, Hermaion, Historische Uitgeverij, Labrys Reizen, Primavera Pers, Staal & Roeland en Theatergroep Aluin. Speciale dank gaat uit naar het Christelijk Gymnasium te Utrecht en het Rijksmuseum van Oudheden voor het beschikbaar stellen van hun ruimtes.

Op donderdag 12 november kwamen meer dan 250 gymnasiasten uit het land samen in Utrecht om zich te buigen over de opgave Latijn van de Klassieke Olympiaden. Ook dit jaar weer werd de organisatie overvallen door het aantal aanmeldingen en was zij in staat om voldoende lokalen en surveillanten te regelen.

De opgave van dit jaar betrof een passage uit het werk van Quintilianus. In zijn De Institutione Oratoria vertelt hij over de ideale leraar die geen gebreken mag hebben of toestaan, streng doch rechtvaardig handelt en weet waarover hij spreekt. De vele adviezen die Quintilianus de leraar in opleiding geeft, zal menig leerling gereflecteerd hebben op zijn/haar eigen docent. De opgave werd niet makkelijk gevonden door de leerlingen vanwege de vele coniunctivusvormen, gerundia en gerundiva.

De commissie zal de komende week scans maken voor de docenten die het werk van hun leerlingen hebben opgevraagd en hoopt binnen twee weken met de uitslag te komen.

De opgave is nu te vinden op onze website. Bovendien zijn de vertaalwedstrijden Latijn en Grieks voor volwassenen gestart.

Vandaag is de aanmelding voor de Klassieke Olympiade Latijn gesloten. Het aantal deelnemers zal dit jaar wederom meer dan 200 en we zijn blij dat we dit met hulp van docenten in het land kunnen opvangen.

We wensen iedereen veel succes en zien jullie graag aanstaande donderdag 12 november in Utrecht!

De commissie Klassieke Olympiaden

Onlangs is de onderstaande mailing aan de scholen gestuurd met de informatie over de Klassieke Olympiaden 2015-2016. De poster kan hier gedownload worden.

Beste docenten en gymnasiasten,

Donderdagmiddag 12 november zal de derde Olympiade Latijn plaatsvinden in het Christelijk Gymnasium in Utrecht. We nodigen leerlingen uit klas 5 en 6 uit om mee te doen met deze vertaalwedstrijd, die inmiddels een traditie begint te worden. In een enkel geval is deze vertaalwedstrijd zelfs voor vierdeklassers een mooie uitdaging. De drie beste vertalers worden uitgenodigd voor de finale van de Klassieke Olympiaden, die plaatsvindt op zaterdag 9 april in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden. Daar zullen de finalisten een nieuwe opgave onder ogen krijgen, waar zij ook inhoudelijk over bevraagd worden.

De Olympiade Grieks zal dit schooljaar plaatsvinden op donderdag 28 januari 2015, wederom in Utrecht. Ook de finale van deze Olympiade vindt plaats op zaterdag 9 april in Leiden. De finalisten van beide Olympiades wacht een grote geldprijs: 100 euro voor de derde plaats, 150 voor de tweede. De winnaar gaat naar huis met een geldprijs van maar liefst 250 euro en zijn/haar naam zal vereeuwigd worden op de wisselbeker. De Olympiade Grieks betreft dit jaar een passage uit de Memorabilia van Xenophon: Herakles staat op de driesprong en wordt door de Deugd respectievelijk Ondeugd uitgenodigd om voor haar weg te kiezen. Dit pensum kan in de klas gelezen worden of zelfstandig thuis voorbereid worden. Over dit pensum worden inhoudelijke en grammaticale vragen gesteld. Verder is het de bedoeling dat er wordt nagedacht over de inhoud, zodat er een essay geschreven kan worden. Uiteraard moet er ook een voorbereide passage vertaald worden. Voor de Olympiade Grieks staan op onze website www.klassiekeolympiaden.nl het pensum en de aantekeningen bij het pensum. Voor het geval er al in een vroeg stadium het pensum van onze website af is gehaald: sinds begin september staat het complete pensum op de website. Controleer dus goed of u/jij het volledige document in het bezit hebt.

Op veler verzoek worden docenten in de gelegenheid gesteld om het gemaakte werk bij de organisatie op te vragen. Dit verzoek kunt u tot uiterlijk de dag van de Olympiade per e-mail bij ons indienen via klassiekeolympiaden@gmail.com. In dat geval zult u binnen twee weken na afloop van de Olympiade van ons het gemaakte werk via de mail toegezonden krijgen. We wijzen u erop dat u de nog niet gecorrigeerde werkstukken van uw leerlingen ontvangt. De organisatie zal geen correctiemodel verstrekken en uiteraard kan er met de jury niet over de uitslag gecorrespondeerd worden.

Fred Schouten zal een workshop/lezing verzorgen voor de docenten die met hun leerlingen meekomen naar Utrecht. Verder vragen we aan docenten die meekomen of zij even willen surveilleren om de vaste docenten af te lossen voor een kop koffie? Indien u wilt surveilleren, zou u dat aan willen geven via het aanmeldformulier op onze website?

Beste leerlingen, hebben jullie zin om mee te doen met (één van) deze Olympiaden? Je kunt je voor de Olympiade Latijn tot uiterlijk 5 november aanmelden via onze website www.klassiekeolympiaden.nl, voor de Olympiade Grieks tot 21 januari. Voor bijgewerkte informatie over de beide Olympiades verwijzen we je naar onze website. Tevens versturen we in de laatste week voor de Olympiade een mail naar de aangemelde deelnemers met daarin de laatste gegevens. Noteer niet alleen de datum van de Olympiade(s) in je agenda, maar ook dat je je woordenboek moet meenemen.

Voor de docenten: in de bijlage treft u de poster van de Klassieke Olympiaden aan. Deze kunt u ophangen in uw lokaal om leerlingen (nogmaals) te wijzen op de mogelijkheid om mee te doen met de Klassieke Olympiaden.

Als laatste willen we jullie wijzen op de volgende, zeer lucratieve aanbieding van de NS: het is namelijk mogelijk om met vier personen voor slechts 55 euro een retour te kopen. Ben je met meer mensen, dan wordt het alleen maar voordeliger, want voor de 5e t/m de 10e persoon betaal je per persoon slechts 2,50 euro extra. Ga voor de aanbieding naar:

https://www.ns.nl/producten/losse-kaartjes/p/ns-groepsretour

Met vriendelijke groet,

Alwies Cock (Vereniging Classici Nederland)
Annemieke Dijkmans-Pas (Nederlands Klassiek Verbond)
Simon Veenman (Vrienden Van het Gymnasium)
Danny Veldhoven (Nederlands Klassiek Verbond)
Yvonne Wittingen (Vereniging Classici Nederland)

De Klassieke Olympiaden worden gesponsord door:
Uitgeverij Eisma
Uitgeverij Hermaion
Uitgeverij Primavera
Uitgeverij Staal & Roeland
Historische Uitgeverij
Athenaeum Boekhandel
Reisorganisatie Labrys
Medewerking wordt verleend door het Rijksmuseum van Oudheden en het Christelijk Gymnasium te Utrecht

De zomervakantie is voor bepaalde regio's in het land al (bijna) ten einde. Enige tijd geleden is het pensum Grieks van het aankomend jaar gepubliceerd op onze website. Gezien de geringe omvang en de beperkte mogelijkheid om die twee keer vragen over te stellen heeft de commissie besloten het pensum uit te breiden. De aanvullende tekst met bijbehorende aantekeningen vindt u hier op onze site. Het al gepubliceerde deel blijft onderdeel van het pensum.

Na de zomervakantie kunt u als docent ook een email verwachten met daarin de aankondiging van de wedstrijden.

Wij wensen u nog een fijne laatste weken van de zomervakantie of alvast een goede start van het nieuwe schooljaar toe,

De commissie Klassieke Olympiaden