Algemeen
De jury constateert dat de ter vertaling voorgelegde tekst heel bijzondere eisen stelt aan de vertaler. Niet alleen staat hij/zij voor de uitdaging de soms complexe zinnen van Andokides in begrijpelijk Nederlands weer te geven, maar ook de betoogtrant en argumentatie moet scherp en helder voor het voetlicht gebracht worden. Daarbij komt nog de uitdaging van de adequate weergave van de gebruikte juridische en politieke termen. De finalisten hebben in al die opzichten een goede prestatie geleverd.

De commissie ontving 13 inzendingen van classici, één van een niet-classicus. Van de werkstukken van de classici staken er vier duidelijk boven de andere uit. Deze vier werden samen met de vertaling van de niet-classicus anoniem aan de jury voorgelegd. Daarnaast was er nog een unieke vertaling die we bij de jury nomineerden voor een "originaliteitsprijs".

Categorie niet-classici
De vertaling van Ad van Dun is zeer nauwgezet en is gesteld in een enigszins plechtige toonzetting. Door het gebruik van participia en door het wat gedateerde woordgebruik ("opdat" 5, "betaamd" 6, "verstoutten zij zich" 19, "welnu" 28, "immers" 30) maakt de vertaling een archaïserende indruk. Het begin getuigt van een zekere vrijheid ten opzichte van het Griekse origineel ("het gaat om mij, om mij persoonlijk"), hetgeen de vertaling zeer ten goede komt. Maar verderop blijkt de vertaler toch erg vast te zitten aan de structuur van het Grieks. Soms maakt dat een wat krampachtige indruk, zoals bij de weergave van de genitivus absolutus tussen streepjes (28), de geforceerde woordvolgorde in 10 ("van ons onze grootvader") en 22 en de relatieve aansluiting in 34. Ook wil de jury nog wijzen op twee kleine foutjes: αὐτοὺς betekent in 3 niet "zelf" en βασιλεύς (zonder lidwoord) is altijd "de (Perzische) koning". Alles bij elkaar verdient deze vertaling zeker de prijs in de categorie niet-classici.

Categorie classici
De keuze tussen de vier voorgelegde vertalingen in de categorie "classici" was niet gemakkelijk. Alle vier zijn ze in goed en begrijpelijk en ook in eigentijds Nederlands gesteld en doen ze recht aan de tekst van Andokides. Toch streden uiteindelijk twee vertalingen om de krans.

De vertaling van Kees Meiling
is in de ogen van de jury een correcte vertaling, die wat "gymnasiaal" aandoet door het gebruik van woorden en uitdrukkingen als "opdat", "aan hem baarde", "volbracht", "zulk een daad gesteld", "edelmoedigheid", "eertijds". Daardoor maakt de vertaling een wat wollige en archaïserende indruk. De weergave "de burgerrechten terug te geven aan hen die deze ontnomen waren" vindt de jury, zeker in vergelijking met de andere vertalingen, nogal omslachtig. Daarentegen is het woord "rancuneus" juist een trefzekere vondst voor μνησικακῆσαι.

De vertaling van Guido Kuijper
is een heel toegankelijke tekst met een aantal originele vertaalvondsten. "Begrijp me goed", "spookstad", "rehabiliteren" zijn daarvan goede voorbeelden. Enige moeite heeft de jury met de terugkerende wisselingen tussen "jullie" en "u". Als minder geslaagd wordt ook de vijfde alinea van de vertaling ervaren ("Later" t/m "vaderland"), waar het werkwoord "beseffen" in een waarschijnlijk hypercorrecte vorm wederkerend gebruikt wordt. Wat betreft de in de tekst cruciale werkwoorden μνησικακῆσαι en ὁμονοεῖν vindt de jury het jammer dat het eerste werkwoord twee maal verschillend vertaald is. Hoe goed gevonden de weergave "nadragen" ook is, daardoor gaat het effect van de herhaling verloren.

De vertaling van David Dierick
is in de ogen van de jury een correcte vertaling, maar niet steeds even scherp en trefzeker. "Repatriëren" voor καταδέξεσθαι vindt de jury wel goed getroffen, maar de vertalingen van ἵνα εἰδῆτε ("opdat jullie zouden beseffen"), εἶχεν ("een stel was"), ἀπαντῆσαι τοῖς βαρβάροις ("de strijd naar de vijanden brengen"), τί οὖν ὑμῖν ὑπόλοιπόν ἐστι τῆς ἐκείνων ἀρετῆς; ("Wat blijft er dan van hun kwaliteiten voor jullie over om nog te bewijzen?") pakken minder goed uit.

De vertaling van Christiaan Caspers
blinkt vooral uit door de helderheid van het betoog en de manier waarop de opbouw van de argumentatie wordt gemarkeerd. Al in de eerste alinea valt op hoe helder en scherp de dubbele antithese (privé-belang versus publiek belang, en wetten versus "sykofanten") wordt uitgedrukt. Om die transparantie te bereiken schuwt de vertaler niet de grammaticale structuur van het Grieks los te laten. Een enkele keer worden zelfs markeringen toegevoegd ("last but not least", "met dat ene"), waarbij volgens de jury soms wel de grenzen tussen vertaling en interpretatie worden opgezocht. Zo is de jury niet overtuigd van de noodzaak van de toevoeging "stelden orde op zaken". Ook de manier waarop met τοὺς μὲν ... τῶν δὲ ... τοὺς δὲ is omgegaan vindt de jury niet helemaal correct: ook onder de ter dood veroordeelden en verbannenen zaten immmers "voormalige tegenstrevers". Als heel origineel karakteriseert de jury de vertaling van ὕστερον ("En nu, een kleine eeuw na dato?") en ook de kernachtige weergave "gaf de rechtelozen hun rechten terug", een mooie parallel voor Andokides" ἀτίμους ἐπιτίμους. Minder trefzeker vindt de jury de vertaling "met alle risico"s van dien", omdat daarin niet zonder meer duidelijk is dat het hier gaat om de gevaren van de strijd tegen de Perzen, maar ook de mogelijkheid wordt opengelaten dat de maatregel op zich genomen risico"s met zich meebracht.

De twee vertalingen die om de krans strijden zijn die van Guido Kuijper en van Christiaan Caspers. Vanwege de heldere en moderne betoogtrant en de originele en soms gedurfde vondsten heeft de jury uiteindelijk besloten de eerste prijs met overtuiging toe te kennen aan Christiaan Caspers.

Aanmoedigingsprijs
Aan de vertaling van Adriaan Demuynck heeft de jury een aanmoedigingsprijs willen toekennen. Deze vertaling valt op door de leesbaarheid: het is een vlot lopend, helder betoog met kernachtige formuleringen. Een mooi voorbeeld hiervan is de afsluiting van de eerste alinea: "Ik wil hier even kort op ingaan."
In de eerste alinea wordt de weergave van ὑμῖν αὐτοῖς gemist – niet onbelangrijk omdat Andokides daarmee een beroep doet op het eigenbelang van de Atheners.
Een foutje tegen het Grieks constateert de jury in de vierde alinea, waar ὑμῖν vertaald is met "ons"; in het Nederlands zou de jury in plaats van "zworen" liever "zwoeren" lezen.

Wat verder gemist wordt in deze vertaling is de herhaling van de cruciale begrippen μνησικακῆσαι en ὁμονοεῖν. In plaats van het benadrukken daarvan door ook in het Nederlands een herhaling te gebruiken, heeft de vertaler ervoor gekozen ze telkens verschillend te vertalen, waarbij hij graag een opvallend gebruik maakt van zegswijzen. De uitdrukking "oude koeien uit de sloot halen" wordt, vanwege het spreektaal-karakter ervan, enigszins ervaren als een stijlbreuk. De vertaling "aan hetzelfde zeel te trekken" bood de jury gelegenheid tot het bijleren van een uitdrukking!

De commissie feliciteert de genoemde vertalers en dankt alle inzenders voor hun werk en inzet. Ze hoopt ook volgend jaar weer vele, mooie en creatieve vertalingen tegemoet te kunnen zien.

Hieronder laten we u met veel plezier meegenieten van de twee winnende vertalingen en de vertaling die de aanmoedigingsprijs ontving.

Winnaar classici: Christiaan Caspers:
"Het is dan wel mijn leven dat op het spel staat, mijne heren, maar waar het op aan komt is dat uw stem straks de doorslag geeft in een kwestie van publiek belang: kan men zich verlaten op de wetten waar u voor staat, of moet men capituleren voor opportunisten en profiteurs, wil men zich niet op stel en sprong door hen de stad uit laten jagen?

Het is niet mis wat u gedaan hebt, heren, voor de eensgzindheid – ik wil dat u daarvan doordrongen bent: u hebt naar behoren en in het belang van Athene gehandeld. Daar wil ik kort iets over zeggen. In tijden van grote rampspoed, toen de stad in de greep was van de Peisitratiden en het volk de wijk had genomen, zegevierden uw voorvaderen bij Pallene in de strijd tegen de tyrannie onder leiding van mijn overgrootvader Leogoras en van diens schoonvader Charias, wiens dochter de moeder van mijn grootvader was. Uw voorouders keerden terug naar hun geboortegrond en stelden orde op zaken middels terdoodveroordelingen, verbanningen en door hun voormalige tegenstrevers als rechtelozen in de stad te laten blijven. Toen later de Perzische koning optrok tegen Griekenland besloten ze in het volle besef van de grootte van de dreigende catastrofe en van de Perzische overmacht de bannelingen terug te laten keren, de rechtelozen hun rechten terug te geven en zich met alle risico's van dien als één gemeenschap voor het behoud van Athene in te zetten. Zij bekrachtigden dit besluit met de meest bindende onderlinge overeenkomsten en wierpen zich bij Marathon op als de voorhoede van de Griekse vrijheidsstrijd tegen de Pers, in de overtuiging dat zij met hun moed de mankracht van de vijand het hoofd konden bieden. Zij vochten en wonnen. Zij vrijwaarden Griekenland van overheersing en stelden hun geboortegrond veilig, een prestatie van formaat. En last but not least: na gedane zaken zagen zij ervan af om gebeurtenissen uit het verleden op te rakelen. Denkt u zich in, de stad was met de grond gelijk gemaakt, de heiligdommen gebrandschat, de muren, de huizen, één en al ruïnes... helemaal niets had men om op te bouwen. Maar met dat ene, met enkel hun eendrachtige optreden namen uw voorouders het leiderschap over de Grieken op zich en maakten Athene tot de schitterende, grote stad die zij u nalieten.

En nu, een kleine eeuw na dato? De rampspoed die zich aan u voordeed was niet minder groot dan de hunne, en uw opstelling deed niet voor de hunne onder: u liet zien dat u vermocht wat zij vermochten. U besloot om de bannelingen terug te laten keren en gaf de rechtelozen hun rechten terug. Wat u dan nog doen kunt om hun vermogen te evenaren? Ervan afzien, heren, om het verleden op te rakelen! Bedenk daarbij dat Athene's huidige grootheid en voorspoed destijds op zo veel minder werd gebouwd. En bedenk wat de stad ook vandaag de dag vermag – mits wij, haar burgers, bereid zijn om met terughoudendheid en in eendracht met elkaar om te gaan."

Winnaar niet-classici: Ad van Dun
"Welnu, mannen, het zit zo : deze rechtszaak gaat om mij, om mij persoonlijk, maar Uw stem velt een oordeel in het algemeen belang: moeten wij vertrouwen stellen in Uw wetten òf moeten wij de informanten omkopen of zelf de stad uit vluchten en zo snel mogelijk vertrekken. Opdat U ziet, mannen, dat het er niet slecht bijstaat met wat U tot stand hebt gebracht ten aanzien van eensgezindheid, maar dat U de politiek hebt gevoerd, die U heeft betaamd en voor Uzelf van belang is geweest, wil ik daarover ook in het kort een enkel woordje zeggen. Het waren toch Uw voorvaderen, die toen er grote rampspoed over onze stad was gekomen, toen de tirannen over onze stad heersten , terwijl de democraat in ballingschap zat, ja, het waren Uw voorvaderen, die strijdend bij Pallene de overwinning hebben behaald over de tirannen. Bevel oerden Leogóras, mijn overgrootvader, en Charías. Diens dochter was de vrouw van Leogóras. En haar zoon was van ons onze grootvader. Ja, het waren Uw voorvaderen, die teruggekeerd in hun vaderstad sommigen ter dood hebben gebracht, anderen veroordeeld tot ballingschap en weer anderen, ook al hadden zij hen in de stad laten wonen, uit hun burgerrechten hebben gezet. Maar later, toen een koning optrok tegen Griekenland, hebben zij, nadat zij de omvang van de hem ter beschikking staande rijkdom en de uitrusting van de koning hadden leren kennen, het besluit genomen de ballingen weer op te nemen en de rechtelozen weer in hun burgerrechten te herstellen en een gemeenschappelijke zaak te maken van de redding uit de gevaren. Nadat zij deze maatregelen ten uitvoer hadden gebracht en elkaar plechtige eden van trouw hadden gezworen, verstoutten zij zich om zichzelf vóórop vóór alle andere Grieken op te stellen om de barbaren naar Marathon tegemoet te treden, omdat zij tot de mening waren gekomen, dat hun eigen kwaliteit voldoende was om opgesteld te kunnen worden tegenover de overmacht van die anderen; gestreden hebben zij en waren de overwinnaars, en hebben Griekenland bevrijd en hun vaderstad gered. En na zo'n prestatie te hebben geleverd, hebben zij het onbehoorlijk gevonden om ook maar iets van het vroeger gebeurde op te rakelen. Jazeker, zij hebben door dat beleid, toen zij de stad hadden overgenomen, in puin, - heiligdommen tot de grond afgebrand, stadsmuren en huizen volledig ingestort - ja, toen hebben zij , terwijl zij geen enkele hulpmiddelen hadden, door het vormen van eendracht met elkaar de heerschappij over de Grieken gevestigd en de stad aan U overgedragen zoals zij nu is en even machtig. Welnu, U hebt nu later ook zelf, - de rampen zijn niet minder dan die voor hen toen - u bent degelijke mannen uit degelijke voorouders - U hebt blijk gegeven van het hier aanwezige adeldom: U hebt het immers naar waarde geschat de ballingen weer op te nemen en de rechtelozen in hun burgerrechten te herstellen. Wat rest er dan nog voor U om op gelijke voet te komen met het adeldom van hen toen? Stop van alles op te rakelen! Want Gij, mannen, hebt gezien, dat onze stad in de tijd hiervoor vanuit een start met veel minder middelen machtig en welvarend geworden is; wat ook nu voor haar is weggelegd, als wij, haar burgers, de wil zouden opbrengen wijs en eensgezind met elkaar om te gaan."

Aanmoedigingsprijs: Adriaan Demuynck
"Zo zit de vork in de steel, heren. Deze rechtszaak is dan wel tegen mij aangespannen, maar uw vonnis zal voor heel het volk allesbepalend zijn: kan het op uw wetten vertrouwen? Of moet het die afpersers omkopen of voor hen zo snel mogelijk uit Athene vluchten? Weet goed, heren, dat uw maatregelen voor meer eensgezindheid niet slecht waren. Nee, jullie hebben gedaan wat passend en nuttig was; ik wil hier even kort op ingaan.

In een tijd van groot onheil voor onze stad, waarin de tirannen over haar heerste en het volk voor hen vluchtte, hebben jullie voorvaderen de tirannen verslagen in de slag bij Pallene! Mijn overgrootvader Leogoras had daar de leiding samen met Charias, die zijn dochter aan hem uitgehuwelijkt had – zij schonk het leven aan mijn grootvader. Zodra zij naar hun vaderland waren teruggekeerd, rekenden ze af met hun vijanden: sommigen werden gedood, anderen verbannen, enkelen mochten blijven, maar zonder burgerrechten.

Later, toen de koning tegen Griekenland optrok en onze voorvaderen ontdekten welke gigantische katastrofe de koning tegen hen voorbereidde, beslisten ze dat de bannelingen moesten terugkeren en de anderen hun burgerrechten moesten terugkrijgen, om tezamen de stad van dit gevaar te redden. Zo pakten ze het aan en ze zworen elkaar dure eden op alles wat heilig is. Onze voorvaderen namen het besluit zich als verdedigers van Griekenland in de voorste gelederen op te stellen om de hanschoen op te nemen tegen de barbaren te Marathon. Ze wisten dat hun eigen wilskracht voldoende was om weerstand te bieden aan de grote massa, en overwonnen hen in de strijd: de Grieken werden bevrijd en het vaderland gered.

Na zo’n klinkende overwinning besloot men geen oude koeien meer uit de sloot te halen. Precies om die reden konden onze voorvaderen hun verwoeste stad met haar platgebrande tempels en stadsmuren en ingestorte huizen onder handen nemen, zonder het minste spaargeld! Juist door eensgezind samen te werken, nam Athene het voortouw in Griekse wereld! Zo schitterend en machtig hebben ze de stad aan ons overgedragen.

Ook jullie hebben later niet minder grote tegenslagen gekend, maar jullie hebben bewezen dat edele kinderen de goedheid van hun edele ouders bewaren. Jullie hebben besloten bannelingen terug in de armen te nemen en rechteloze burgers in hun burgerrechten te herstellen. Aan welk deel van hun rechtschapenheid mankeert het jullie nog? Koester geen wrok, heren, want jullie weten dat onze stad voorheen uit veel kleinere fundamenten groots en welvarend is geworden. De huidige bloeiperiode van de stad kunnen wij aanhouden, als wij, haar burgers, bereid zijn ons verstand erbij te houden en aan hetzelfde zeel te trekken."

Beste collega’s,

Ongetwijfeld zijn er op dit moment belangrijkere zaken dan de Klassieke Olympiaden. Ook wij hebben begrip voor de problemen die de lockdown met zich meebrengt. Nu een zitting voor de tweede rondes organiseren staat op gespannen voet met de regels die uitgevaardigd zijn.
Toch hopen we dat ook dit jaar de leerlingen zich kunnen storten op de uitgekozen pensa en de Klassieke Olympiaden op welke manier dan ook doorgang kunnen vinden. 

Door alle onzekerheden rondom de huidige lockdown en de naderende vakanties hebben we besloten om de tweede rondes van de Klassieke Olympiaden Latijn en Grieks niet in februari te laten plaatsvinden. In die ene week of twee weken tussen het mogelijk einde van de lockdown en de voorjaarsvakantie liggen de prioriteiten zeker anders. Daarom hebben we besloten deze tweede rondes uit te stellen tot maart.

• Latijn dinsdag 9 maart 2021
• Grieks donderdag 11 maart 2021

Omdat we graag willen vasthouden aan de finalemiddag op 10 april (we blijven hoopvol), willen we ten laatste 19 maart de uitslag van de tweede ronde bekend maken. Om dit mogelijk te maken willen we wel de volgende procedure hanteren, die ook van de docenten de nodige inspanningen vraagt.

De kandidaten maken de opgaven voor de tweede ronde op school onder toezicht van een surveillant. De opgaven zullen 48 uur van te voren gemaild worden en zullen moeten worden afgedrukt (deel 1 bij voorkeur in kleur in verband met afbeeldingen bij vragen). De leerlingen werken de opgaven uit op toetspapier van de school. Van 14.00 uur tot 15.30 uur werken zij aan het eerste deel. Hierbij is alleen het gebruik van een woordenboek Latijn, respectievelijk Grieks toegestaan. Van 15.45 uur tot 16.45 uur werken zij aan de creatieve opdracht. Hierbij mogen leerlingen wel het volledige pensum, inclusief inleiding, aantekeningen en commentaar erbij houden. Deze werkstukken worden na afloop gescand en binnen 24 uur gemaild naar de organisatie. Zo kunnen wij snel starten met de correctie en uiterlijk op 19 maart de uitslag bekend maken.
Het kan zijn dat deze gang van zaken problemen met zich meebrengt. Wij vragen je om dan tijdig contact met ons op te nemen, zodat we samen een oplossing kunnen zoeken.

Als alles goed is gegaan, heb je in januari enige memorabilia en een versnapering voor de leerlingen ontvangen. We hopen dat je eraan denkt deze aan hen te geven.

Wij hopen dat alles zo duidelijk is en wij wensen je veel sterkte in deze moeilijke tijden.

De organiserende commissie

Eén week! Je hebt nog één week de tijd om je inzending te sturen voor de KO vertaalwedstrijd voor volwassenen. Vertrouw op je interpretaties, geloof in je literaire talenten en giet alles mooi in één documentje dat je voor 1 februari verzendt. Jij kan dit! Jij, samen met Andokides en/of Propertius.

Opgaven KO volwassenen vind je hier.

Beste collega,

Nu bekend is dat de scholen tot 19 januari 2021 dichtgaan, hebben we het besluit moeten nemen de 2e ronde van de Klassieke Olympiaden voor Latijn uit te stellen. We hopen dat de 2e ronde voor Grieks wel op vrijdag 22 januari kan doorgaan. Het definitieve besluit hierover zullen we nemen als er duidelijkheid is over het weer opengaan van de scholen. Dan zullen we ook een nieuwe datum voor Latijn vaststellen en je snel daarover berichten.

We willen nu al duidelijk maken welke gang van zaken ons voor ogen staat.

De opgaven zullen per mail uiterlijk 3 schooldagen voor de afname worden toegestuurd. Het afdrukken ervan moet dan natuurlijk op school gebeuren. Wel onder de noodzakelijke geheimhouding.
Op de vastgestelde dag begint de wedstrijd om 14.00 uur. In het eerste deel worden vragen voorgelegd over een deel van het pensum. Deze vragen dienen op toetspapier van de school worden gemaakt. Hierbij is alleen het gebruik van een woordenboek Latijn, respectievelijk Grieks toegestaan. Dit onderdeel duurt tot 15.30 uur. 
Na een kwartier pauze kan dan de creatieve opdracht worden uitgedeeld. Ook deze dient op toetspapier gemaakt te worden.  Hierbij mogen leerlingen wel het volledige pensum, inclusief inleiding, aantekeningen en commentaar erbij houden. Dit onderdeel eindigt om 16.45 uur. Alle opgaven mogen de leerlingen meenemen.

Bij de afname moet natuurlijk serieus gesurveilleerd worden. Wij zullen t.z.t. een verklaring mailen ter ondertekening door de rector van de school.

Wij verzoeken je dan de werkstukken te scannen en die ons zo snel mogelijk te mailen, zodat de correctie door ons dan meteen kan worden opgestart. Tevens vragen we je om de papieren werkstukken in te sturen. 

Wij hopen dat de finale toch op 10 april zal kunnen plaatsvinden. Omdat door het uitstel van de tweede ronde de periode tussen die ronde en de finale is ingekort en we de finalisten genoeg tijd willen geven om de finale voor te bereiden, willen we zo snel mogelijk met de correctie beginnen. 

Gebruikelijk is dat we de leerlingen enige memorabilia en een versnapering verstrekken. Deze zullen dit jaar door ons naar de school verstuurd worden. Dit alles zal natuurlijk voor de leerlingen Latijn en Grieks in één pakket worden verstuurd vanaf het moment dat de scholen weer geopend zijn.

Wij hopen dat alles zo duidelijk is en wij wensen je veel sterkte in deze moeilijke tijden, mooie kerstdagen en een gezond, veilig en gelukkig 2021, na een hopelijk rustgevende vakantie.

Namens de organisatie,
Alwies Cock
Danny Veldhoven

De eerste ronde van de Klassieke Olympiaden 2020-2021 loopt ten einde en dat betekent traditiegetrouw dat de opgaven voor de volwassenen worden gepubliceerd.

De wedstrijd Grieks omvat een passage uit de verdedigingsrede van Andokides. In 415 v. Chr. raakte Andokides verwikkeld in het schandaal rond de Hermokopiden en de mysteriën van Eleusis en werd verbannen. Pas rond 400 werd hij weer in Athene opgenomen. Daar verdedigde hij zich met zijn bekendste redevoering "Over de mysterië, de belangrijkste bron voor de gebeurtenissen in 415. 

Voor de wedstrijd Latijn is gekozen voor een Elegie van Propertius. Geïnspireerd door de Alexandrijnen koos Propertius in zijn elegieën voor een mix van actuele onderwerpen en mythologische verwijzingen. Hij staat bekend om zijn originele stijl en soms opmerkelijke gedachtesprongen. Het gekozen gedicht (Prop. El. II, 8) is geschreven rond 25 v. Chr. Bij de lectuur wordt het snel duidelijk hoe het met momenteel gesteld is met de relatie van Propertius en zijn geliefde ‘Cynthia’.

Een winnende vertaling voldoet aan een aantal voorwaarden. Eerst en vooral moet de brontekst uiteraard correct geïnterpreteerd zijn, waardoor we een juiste inhoud lezen. Daarnaast is de doeltekst ook een aangenaam leesbare en meeslepende tekst, waarbij de sfeer van het origineel bewaard blijft. Zorgvuldige woordkeuze en doordachte zinsbouw dragen bij tot een literair waardevolle Nederlandse tekst. De jury verwacht een vertaling waarbij de vorm van het origineel op een of andere wijze tot uitdrukking komt. Bewerkingen en creatieve eigen versies van het verhaal worden uitgesloten. In een Nederlandse vertaling wordt met alle elementen van de originele tekst iets gedaan, en staan in principe geen toegevoegde elementen, anders dan vanuit de noodzaak van het Nederlandse taaleigen. Als model voor literaire vertalingen kan men denken aan vertalingen in boekvorm zoals recent uitgegeven bij Athenaeum - Polak & Van Gennep, Historische Uitgeverij, Damon, Uitgeverij P enz.

U kunt uw vertaling per e-mail inzenden tot 1 februari 2021 naar het adres: klassiekeolympiaden@gmail.com. Wilt u bij het inzenden vermelden of u classicus bent of niet en van welke vereniging (NKV, VCN, VVG) u lid bent?

De verenigingen stellen naast eeuwige roem, die de winnaars van deze Klassieke Olympiaden ten deel valt, prachtige prijzen in de vorm van boeken beschikbaar.

Alle voorbereidingen voor een echte finalemiddag in het Rijksmuseum van Oudheden waren getroffen: Aluin zou optreden met Ovidius, Josho Brouwers zou spreken over de Spartanen in onze hedendaagse populaire cultuur, de juryleden zouden de finaleronde van de jongeren wedstrijden afnemen en alle prijswinnaars zouden aanwezig zijn. Corona zorgde er echter voor dat de Week van de Klassieken werd afgelast en ook de feestelijke middag van de Klassieke Olympiaden in het water viel. Gelukkig kon de finaleronde van de leerlingen online geregeld worden. Op 6 juni is dat prima verlopen.

Voor Latijn bleek Syb Wolfs uit Stein het beste thuis in de derde satire van Juvenalis. Bij Grieks ging de eerste prijs naar Ella Slot uit Amsterdam voor haar grote kennis van het pensum Herodotus. Beide leerlingen hebben zich daarbij onderscheiden door hun kennis van een bredere context van de bestudeerde pensa. De volledige juryrapporten staan op de website www.klassiekeolympiaden.nl. De organisatie zwermt uit over Nederland om de prijzen aan de winnaars en andere finalisten te overhandigen.

Ook de prijsuitreiking voor de vertaalwedstrijd voor volwassenen was anders dan gewenst. Zij kregen hun prijs thuisgestuurd van de sponsor Historische Uitgeverij. Voor de classici won een oude bekende: Guido Kuiper, bij beide talen. Wij kenden een eervolle vermelding toe aan Emgert Zondervan, die bij beide talen nipt tweede werd. Bij Grieks (een lastige tekst van Solon) leverde niet-classicus Arthur Hartkamp een prachtige vertaling die natuurlijk ook met de eerste en enige prijs werd bekroond. Bij Latijn (eveneens een lastige tekst van Geert Grote over de bouw van de Domtoren in Utrecht) kon geen prijs worden toegekend aan een niet-classicus, maar was er wel een eervolle vermelding voor de verdienstelijke vertaling van Remmelt Daalder.

Via facebook schreven we een quarantainechallenge uit. Daarbij vroegen we om een vertaling van een gedicht van Martialis (epigram III.26):

Praedia solus habes et solus, Candide, nummos,
      aurea solus habes, murrina solus habes,
Massica solus habes et Opimi Caecuba solus,
     et cor solus habes, solus et ingenium.
Omnia solus habes ‹ nec me puta uelle negare ‹
     uxorem sed habes, Candide, cum populo.

Bij de (oud-)gymnasiasten won Luco van Bergen, die een toelichting gaf: "Facebook heb ik niet, wel een idee over zaken als FaceBook. Gesteld dat een uxor toen zo belangrijk was als sociale media nu, was dit een beetje mijn idee van het gedicht:

Wat er dan nog rest
"Je hebt je eigen kamer, Candidus, en je hebt je apps
De nieuwste iPhone ook, en je hebt een MacBook voor de rest
Je hebt je flessen drank, die zijn alleen voor jou
Je voelt je kloppend hart, en je kan ook zeker wat
Welbeschouwd heb je alles voor jezelf – daarmee zeg ik niets geks
Behalve dan jezelf, Candidus, die deel je met de rest"
(Luco van Bergen)

Bij de classici ging de prijs naar Paul Groos:

Voor Meneer De Wit
Alleen u komt in uw huis,
Alleen u komt in uw kluis,
In uw kelder vol met wijn,
In uw hart en in uw brein.
In elke plek die u bezit
Komt u alleen, meneer De Wit.
(Maar da’s niet wat ik zeggen wou:)
Want iedereen komt in uw vrouw.

Wij kenden een eervolle vermelding toe aan Lonneke ter Haar voor haar eigentijdse vertaling:

Alleen jij hebt die vette crib, alleen jij, bro, hebt dikke duku;
Jij hebt de ring, jij hebt de bling;
De djakkas en de pattas;
En toch, bro, heb jij dikke pech:
Die bitch van jou dat is een kech!

Wij zijn druk bezig met de voorbereidingen voor volgend jaar. De pensa zijn inmiddels gepubliceerd op onze website. Voor Grieks kozen we voor delen uit het Symposium van Lucianus (echt iets anders dan dat van Plato), voor Latijn voor delen uit de Ars Amatoria van Ovidius. Beide pensa kunnen heel goed gelezen worden in het kader van het schoolexamen. Voor de tweede ronde gaat het om ongeveer 100 regels, voor de finaleronde om ongeveer 50. Natuurlijk is er eerst een eerste ronde, die op de eigen school afgenomen moet worden. In september kunnen de opgaven en correctiemodellen aangevraagd worden.

De Klassieke Olympiaden zijn een initiatief van de Vrienden van het Gymnasium, Vereniging Classici Nederland en het Nederlands Klassiek Verbond en worden financieel bijgestaan door Addisco Onderwijs, Athenaeum Boekhandel, Eisma Edumedia, Hermaion, Historische Uitgeverij, Labrys Reizen, Primavera Pers, Staal & Roeland, Ta Grammata en Theatergroep Aluin. Speciale dank gaat uit naar het Gemeentelijk Gymnasium Hilversum en het Rijksmuseum van Oudhedenvoor het beschikbaar stellen van hun ruimtes.

Hieronder de winnaars van de quarantainechallenge tijdens het coronatijdperk. Deelnemers werd gevraagd een mooi/spetterende/ludieke literaire vertaling van epigram III.26 van Martialis te maken:

Praedia solus habes et solus, Candide, nummos,
aurea solus habes, murrina solus habes,
Massica solus habes et Opimi Caecuba solus,
et cor solus habes, solus et ingenium.
Omnia solus habes ‹ nec me puta uelle negare
uxorem sed habes, Candide, cum populo.

Wij hebben zeer leuke vertalingen ontvangen!

De winnende vertaling in de rubriek ‘gymnasiasten & oud-gymnasiasten’: 

Wat er dan nog rest
"Je hebt je eigen kamer, Candidus, en je hebt je apps
De nieuwste iPhone ook, en je hebt een MacBook voor de rest
Je hebt je flessen drank, die zijn alleen voor jou
Je voelt je kloppend hart, en je kan ook zeker wat
Welbeschouwd heb je alles voor jezelf – daarmee zeg ik niets geks
Behalve dan jezelf, Candidus, die deel je met de rest"
(Luco van Bergen)

De winnende vertaling in de rubriek ‘classici’:

Voor Meneer De Wit
Alleen u komt in uw huis,
Alleen u komt in uw kluis,
In uw kelder vol met wijn,
In uw hart en in uw brein.
In elke plek die u bezit
Komt u alleen, meneer De Wit.
(Maar da’s niet wat ik zeggen wou:)
Want iedereen komt in uw vrouw.
(Paul Groos)

En een eervolle vermelding voor een unaniem verkozen tweede plek in de rubriek ‘classici’:

Alleen jij hebt die vette crib, alleen jij, bro, hebt dikke duku;
Jij hebt de ring, jij hebt de bling;
De djakkas en de pattas;
En toch, bro, heb jij dikke pech:
Die bitch van jou dat is een kech!
(Lonneke ter Haar)

Beste collega's,

Vandaag zijn de pensa Latijn en Grieks van de Klassieke Olympiaden voor het schooljaar 2020-2021 op onze site gepubliceerd. Voor Latijn is dat de Ars Amatoria van Ovidius (I.89-170; III.749-812 / 2.15-22; 2.97-144) met wijze lessen voor mannen en vrouwen om een partner aan de haak te slaan. Voor Grieks staat Het Symposium of De Lapithen van Lucianus (22-27; 30-32; 34 / 44-48) op het programma, dat gaat over een diner gehouden op een bruiloft waar ook de nodige filosofen en andere geleerden aanwezig zijn. Het diner loopt volkomen uit de hand, doordat de vertegenwoordigers van de verschillende filosofische scholen met elkaar op de vuist gaan.

In september kunt u het materiaal voor de eerste ronde aanvragen via klassiekeolympiaden@gmail.com.

Juvenalis’ derde satire stond dit jaar op het programma voor Latijn. De oerconservatieve Umbricius vertelt hierin waarom hij besloten heeft de stad Rome te verlaten: geluidsoverlast, criminaliteit, een immigratieoverschot, en ga zo maar door. Klinkt dit bekend? Veel van deze klachten zijn natuurlijk heel actueel.

In eerste ronde die op de eigen school werd afgenomen, kregen de leerlingen een passage waarin Umbricius klaagt over de gevaren van het wonen in de stad Rome. Voor een arm man die op een etage in een flatgebouw woont, zijn die veel ernstiger dan voor een rijke Romein in een herenhuis. Hierover werden 25 vragen gesteld voor een groot deel meerkeuze, van grammaticale, inhoudelijke en cultuurhistorische aard. 

Op basis van de ingestuurde scores werden 72 leerlingen uitgenodigd voor de tweede ronde. Omdat de organisatie weet dat niet alle leerlingen uiteindelijk naar het gastvrije Gemeentelijk Gymnasium in Hilversum (kunnen) komen, was voor dit grote aantal gekozen. Inderdaad kwamen 58 leerlingen wel. Zij hadden een bloemlezing van ca 100 regels uit de satire gelezen, waarin de klachten, zoals gezegd, erg bekend voorkomen.

In één van de creatieve opdrachten gingen leerlingen aan de slag met een hedendaagse satire à la Juvenalis op hun eigen woonplaats: selfiesticks, zakkenrollers en wietlucht hebben de revue gepasseerd. 

Leerlingen met lef konden onze eigen premier van repliek dienen, naar aanleiding van zijn vergelijking van de val van het Romeinse rijk met de europese grensproblematiek. Zij wreven Rutte in dat Aeneas, de stamvader van de Romeinen, een vluchteling was en dat de Romeinse cultuur zonder invloeden van buitenaf nooit zo groot geworden zou zijn. En dat alles met alliteraties, leenwoorden en retorische vragen, waarmee leerlingen blijk gaven van hun kennis van Juvenalis’ stijl. 

Natuurlijk hebben de leerlingen ook hun kennis van het Latijn laten blijken in een toets over de gelezen tekst. Hierin werden vragen van uiteenlopende soort gesteld, van etymologie tot tekstinterpretatie en van grammatica tot actualiteit. Eén leerling wist zelf een bonuspunten te verdienen met een scherpe opmerking over de manier waarop Umbricius zelf het onderwerp van satire werd. 

Uiteindelijk werden op grond van het totaal van de tweede ronde drie kandidaten uitgenodigd voor de finale. Omdat deze feestelijke finale eind maart helaas niet kon doorgaan, hebben de juryleden zich bereid verklaard tot een online-gesprek.

Hieronder volgt hun verslag.

De winnaars van de Klassieke Olympiade 2020 zijn bekend! We feliciteren Syb Wolfs met de eerste plaats bij de Olympiade Latijn en Ella Slot bij de Olympiade Grieks met hun fraaie prestatie en wensen ook hun familie en docenten van harte geluk met zoveel talent in hun midden. De jury was ook onder de indruk van de vier kandidaten die de tweede en derde prijs in de wacht sleepten, respectievelijk Bart de Waart en Koen Aarts voor Latijn en Bram van Altenborg en Eline van der Horst voor Grieks. 

Juryrapport Latijn
Op zaterdagmiddag 6 juni heeft de finale van de Klassieke Olympiade plaatsgevonden, niet in het RMO, zoals gebruikelijk, maar via videogesprekken van een half uur per kandidaat. De jury bestond uit twee universitair docenten Latijn (Christoph Pieper uit Leiden en Lidewij van Gils van de Universiteit van Amsterdam). Ter voorbereiding hadden de kandidaten een pensum bestudeerd van Juvenalis (de derde Satire). Tijdens de finale werd de kandidaten gevraagd een stuk voor te vertalen en grammaticale, metrische, stilistische en inhoudelijke vragen erover te beantwoorden. Bovendien kregen ze een klein stuk ongeziene tekst (twee zinnen waarin Cicero over de Graeculus van zijn tijd spreekt) ter plekke te zien dat ze eveneens meteen moesten vertalen.

Koen Aarts (Augustinianum, Eindhoven; derde prijs) had weliswaar aanvankelijk enige moeite met het vertalen van dit lastige pensum, maar kon de ongeziene passage van Cicero met een beetje hulp rustig en uiteindelijk correct vertalen. Hij kende bovendien de derde satire goed (kon de inhoud mooi beknopt samenvatten en ook inhoudelijke vragen beantwoorden) en hij had ook iets verstandigs te melden over een tekstkritisch probleem in de tekst.

Bart de Waart (Stedelijk Gymnasium Schiedam; tweede prijs) vertaalde Juvenalis foutloos en vlot; hij had met name inhoudelijk goed over de tekst nagedacht en kon de passage heel goed contextualiseren en ook haar actualiteit voor onze moderne samenleving benoemen. Grammaticale vragen beantwoordde hij goed; bij de ongeziene tekst had hij in het geval van twee moeilijke constructies even hulp nodig, maar kwam toen tot een bevredigende vertaling; het was mooi te zien dat hij de onbekende tekst meteen inhoudelijk aan het pensum kon koppelen.

Syb Wolfs (SG Groenewald, Stein; eerste prijs) was uitstekend op de finale voorbereid. Hij vertaalde de geziene en ongeziene tekst foutloos en zonder hulp, las het Latijn metrisch correct en met perfecte uitspraak voor, kon alle grammaticale en stilistische vragen beantwoorden. Bovendien had hij van tevoren veel andere teksten gelezen die thematisch met Juvenalis te maken hebben (Ovidius, Horatius); hierdoor kon hij het pensum inhoudelijk in een brede context plaatsen. 

Bij de prijsuitreiking was ook een lid van de Olympiade-commissie aanwezig (Tinka Muthert van de VCN) die de gewonnen bekers via de online kanalen in elk geval alvast kon tonen. De finalisten van 2020 mogen volgend jaar alsnog naar het RMO om met de jury en de finalisten van 2021 te proosten op hun welverdiende prijzen. 

Amsterdam/Leiden 7 juni 2020
Lidewij van Gils en Christoph Pieper

Zoals gebruikelijk ontvangen de kandidaten een beker, een geldbedrag en een boekenpakket van de Athenaeum Boekhandel in Amsterdam.  De wisselbeker zal het komend jaar in Stein staan. Het organisatiecomité zal uitzwermen om een en ander aan de leerlingen uit te reiken.

Het organisatiecomité feliciteert de kandidaten van harte met het behaald resultaat en dankt de beide juryleden voor hun zeer gewaardeerde inzet en hun flexibiliteit om de finale alsnog een online-vorm te geven.

In de achtste Klassieke Olympiade Grieks stond Herodotus centraal. In de eerste ronde die op de eigen school plaatsvond, kregen de leerlingen 24 vragen over een (ongelezen) tekst uit zijn Historiën. In de gekozen passage, waarvan het oorspronkelijke Ionische dialect was aangepast tot het Attisch, wordt verteld hoe de Spartanen in 510 v.Chr. erin slagen de Peisistratiden uit Athene te verdrijven. De vragen, voor een groot deel meerkeuze, waren van grammaticale, inhoudelijke en cultuurhistorische aard. 

Op grond van de door de docenten ingestuurde scores werden 68 leerlingen uitgenodigd voor de tweede ronde. Voor deze ronde lazen de leerlingen 99 regels uit het eerste boek, waarin Herodotos beschrijft hoe Peisistratos de stad meerdere malen voor zich weet te winnen en ook weer te verliezen. Het eerste deel van de tweede ronde bestond uit het beantwoorden van vragen bij de gelezen tekst. Niet alleen grammatica, stijl en de inhoud van de tekst kwam voorbij; ook hebben leerlingen de kenmerken van het begrip ‘fake news’ vergeleken met Peisistratos’ list om Athene te bezetten: hij verkleedde de mooie en lange dame Fye als de godin Pallas Athena en leek daarmee gezegend met de steun van de beschermgodin van de stad. Ook etymologie maakte deel van de toets: wist u dat de woorden ‘pedagoog’, ‘genetica’ en ‘astronomie’ alle een Griekse oorsprong hebben?

Ieder jaar is het een feest om te zien hoe leerlingen verder kijken dan de tekst en zelfs op de hoogte zijn van de nieuwste ontwikkelingen in het onderzoek naar de oudheid. Zo is een bonuspunt toegekend aan de leerling die de recent gepubliceerde theorie van Janric van Rookhuizen over het Parthenon aanhaalde.

Voor het creatieve gedeelte van het examen heeft een deel van de leerlingen een script voor een nieuwe Netflixserie geschreven. In de voorgeschreven scène lieten zij Peisistratos’ vrouw aan haar moeder vertellen dat haar echtgenoot weigerde ‘κατὰ νόμον’ de liefde met haar te bedrijven. Moeder vertelt het vervolgens aan haar eigen echtgenoot, waarop een nieuwe revolutie wordt geboren. Veel leerlingen hadden goed nagedacht over de karakterisering van de personages uit het verhaal.
Een pareltje was de tekst waarin een dronken Megakles met dubbele tong riep dat hij Peisistratos aan het spit zou rijgen.

Bij de andere keuzemogelijkheid kropen leerlingen in de huid van beeldredacteur van een schoolmethode Grieks. Zij hadden nu zelf eens de touwtjes in handen en konden precies bepalen welke afbeeldingen en bijbehorende opdrachten er bij de gelezen tekst moesten worden opgenomen. Uit de originele en zeer concrete opdrachten trekken de commissieleden de conclusie dat het met het onderwijs in de klassieke talen de komende jaren wel goed komt, met deze leerlingen op de docentenstoel!

Uiteindelijk werden op grond van het totaal van de tweede ronde drie kandidaten uitgenodigd voor de finale. Omdat deze feestelijke finale eind maart helaas niet kon doorgaan, hebben de juryleden zich bereid verklaard tot een online-gesprek.
Hieronder volgt hun verslag.

Op zaterdag 6 juni 2020 heeft de jury, bestaande uit Casper de Jonge en Hugo Koning (Universiteit Leiden) drie finalisten online ondervraagd: Bram van Altenborg (Marnix Gymnasium), Eline van der Horst (Willem Lodewijk Gymnasium) en Ella Slot (Cygnus Gymnasium). De kandidaten werden aan de tand gevoeld over Herodotus, Historiën 6.86. Een mooi verhaal, om tenminste drie redenen. Ten eerste is het een verhaal waarin bijna de gehele Griekse wereld een rol speelt (Sparta, Athene, Aegina, Milete, Delphi). Ten tweede is de passage narratologisch interessant, omdat binnen het verhaal weer een ander verhaal wordt verteld. Ten derde is de passage retorisch interessant: de Spartaanse koning Leutychides vertelt rond 488 v. Chr. een verhaal aan de Atheners, in de hoop dat hij ze daarmee zal overreden tien gijzelaars uit Aegina terug te geven. De Atheners luisteren naar zijn verhaal, maar doen vervolgens toch niet wat hij van ze vraagt. De retorica van Leutychides heeft dus niet gewerkt. Behalve over de Griekse tekst moesten de drie kandidaten dus vragen beantwoorden over de topografische, narratologische en retorische aspecten van het verhaal van Herodotus.

Welk verhaal vertelt koning Leutychides aan de Atheners? Het gaat over de Spartaan Glaucus (ca. 550 v. Chr.), die bekend stond om zijn rechtvaardigheid (ten onrechte, zoals zal blijken). Hij krijgt bezoek van een man uit Milete, die hem de helft van zijn geld in bruikleen geeft, omdat de situatie in Ionië altijd zo onrustig is, waardoor zijn geld daar niet veilig is. Dit is een fascinerende opmerking van de Milesiër: op het moment dat hij deze beschouwing over Ionië presenteert (midden 6e eeuw v. Chr.) worden de Grieken in Ionië onderworpen door Kroisos en de Lydiërs; later komen ze onder Perzische heerschappij. Maar de lezer van Herodotus kan natuurlijk ook denken aan de gebeurtenissen van het begin van de 5e eeuw: de Ionische opstand en de val van Milete. Sommige kandidaten kwamen bij het interpreteren van deze ‘dubbele laag’ in het verhaal uit zichzelf met de term ‘dramatische ironie’: het publiek van Herodotus weet meer dan de personages in zijn verhaal. 

Wanneer de kinderen van de Milesiër een tijdje later naar Sparta komen om het geld van Glaucus terug te vragen, doet de Spartaan alsof hij de afspraken vergeten is — ook al zijn er indertijd symbola, herkenningstekens, gebruikt. Hij gaat naar het orakel van Delphi en vraagt of hij het geld zal houden door meineed te plegen. Het orakel antwoordt in dactylische hexameters, die de kandidaten natuurlijk welluidend moesten voordragen. Het orakel stelt dat Glaucus er voorlopig wel mee weg zal komen, maar dat zijn nageslacht uiteindelijk volledig zal worden uitgeroeid door het naamloze kind van Horkos. Sterker nog: ook al besluit Glaucus het geldt vervolgens toch maar terug te geven aan de kinderen van de man uit Milete, blijkt 50 jaar later zijn gehele familie te zijn uitgestorven. Het orakel had dus gelijk: het kind van Horkos heeft zijn werk gedaan.

Het orakel van Delphi citeert een vers uit Hesiodus’ Werken en Dagen. De kandidaten werden uitgenodigd om de passage uit Hesiodus ter plekke te lezen en deze in verband te brengen met de gelezen tekst van Herodotus. Zij wisten goed onder woorden te brengen hoe de intertekstualiteit met Hesiodus autoriteit geeft aan het orakel, en aan het verhaal dat Leutychides aan de Atheners vertelt. 

Overigens zonder succes: Leutychides’ exemplum werkt niet, want de Atheners geven de gijzelaars uit Aegina niet terug. Waarom werkt de retorica van de Spartaanse koning niet? De kandidaten wisten hierop goede antwoorden te geven: Leutychides is een onbetrouwbaar karakter, wiens verhaal je niet zomaar aanneemt (êthos); en bovendien lijkt het onderpand uit Leutychides’ verhaal (het geld van de Milesiër) van een andere categorie dan het onderpand in de situatie van de raamvertelling (de gijzelaars uit Aegina die door de Spartaanse koningen in Athene waren ondergebracht).

De jury heeft een plezierige middag beleefd met drie kandidaten van uitzonderlijk niveau, die allen op een ander terrein uitblonken. Bram van Altenborg viel op door zijn ontspannen houding, zijn goede gevoel voor de tekst, de vaardigheid bij het determineren en het gemak waarmee hij de tekst van Hesiodus kon plaatsen. Ella Slot had de tekst buitengewoon grondig voorbereid en legde een grote kennis van de historische achtergrond aan de dag; de passage zelf — inclusief de tekstoverlevering via de handschriften — had zij uitstekend in de vingers. Eline van der Horst liet zien de gelaagdheid van de tekst prima te begrijpen en bleek goed in staat complexe vraagstukken op een frisse manier voor te stellen; ook viel zij positief op door haar liefde voor de dactylische hexameter.

Het is mooi dat de Klassieke Olympiaden ondanks de crisis ook in 2020 doorgang konden vinden. De juryleden hadden de kandidaten graag persoonlijk gefeliciteerd en hopen dat in andere tijden goed te maken.

Einduitslag:

1. Ella Slot (Cygnus Gymnasium, Amsterdam)
2. Bram van Altenborg (Marnix Gymnasium, Rotterdam)
3. Eline van der Horst (Willem Lodewijk Gymnasium, Groningen)

Leiden, 7 juni 2020
Casper de Jonge en Hugo Koning

Zoals gebruikelijk ontvangen de kandidaten een beker, een geldbedrag en een boekenpakket van de Athenaeum Boekhandel in Amsterdam.  De wisselbeker zal het komend jaar in Amsterdam staan. Het organisatiecomité zal uitzwermen om een en ander aan de leerlingen uit te reiken.

Het organisatiecomité feliciteert de kandidaten van harte met het behaald resultaat en dankt de beide juryleden voor hun zeer gewaardeerde inzet en hun flexibiliteit om de finale alsnog en online vorm te geven.