Beste docenten en gymnasiasten,

Donderdagmiddag 13 november zal de derde Olympiade Latijn plaatsvinden in het Christelijk Gymnasium in Utrecht. We nodigen leerlingen uit klas 5 en 6 uit om mee te doen met deze vertaalwedstrijd, die inmiddels een traditie begint te worden. De drie beste vertalers worden uitgenodigd voor de finale van de Klassieke Olympiaden, die plaatsvindt op zaterdag 21 maart 2015 in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden. Daar zullen de finalisten een nieuwe opgave onder ogen krijgen, waar zij ook inhoudelijk over bevraagd worden.

De Olympiade Grieks zal dit schooljaar plaatsvinden op donderdag 29 januari 2015, wederom in Utrecht. Ook de finale van deze Olympiade vindt plaats op zaterdag 21 maart in Leiden. De finalisten van beide Olympiades wacht een grote geldprijs: 100 euro voor de derde plaats, 150 voor de tweede. De winnaar gaat naar huis met een geldprijs van maar liefst 250 euro en zijn/haar naam zal vereeuwigd worden op de wisselbeker.

De Olympiade Grieks betreft dit jaar Iphigeneia in Aulis van Euripides. Dit pensum kan in de klas gelezen worden of zelfstandig thuis voorbereid worden. Over dit pensum worden inhoudelijke en grammaticale vragen gesteld. Verder is het de bedoeling dat er wordt nagedacht over de inhoud, zodat er een essay geschreven kan worden. Uiteraard moet er ook een voorbereide passage vertaald worden. Voor de Olympiade Grieks staan op onze website www.klassiekeolympiaden.nl het pensum en de aantekeningen bij het pensum, evenals het taaleigen en een woordenlijst. Tevens is er een namenlijst opgenomen om de onderlinge relaties van de hoofdpersonen te verhelderen. Wij gaan ervan uit dat in oktober het pensum aangevuld is met de samenvattingen van de tussenliggende passages. Houdt u daarom onze website in de gaten.

Op veler verzoek worden docenten in de gelegenheid gesteld om het gemaakte werk bij de organisatie op te vragen. Dit verzoek kunt u tot uiterlijk de dag van de Olympiade per e-mail bij ons indienen via klassiekeolympiaden@gmail.com. In dat geval zult u binnen twee weken na afloop van de Olympiade van ons het gemaakte werk via de mail toegezonden krijgen. We wijzen u erop dat u de nog niet gecorrigeerde werkstukken van uw leerlingen ontvangt. De organisatie zal geen correctiemodel verstrekken en uiteraard  kan er met de jury niet over de uitslag gecorrespondeerd worden.

Beste leerlingen, hebben jullie zin om mee te doen met (één van) deze Olympiaden? Je kunt je voor de Olympiade Latijn tot uiterlijk 6 november aanmelden via onze website www.klassiekeolympiaden.nl, voor de Olympiade Grieks tot 22 januari. Voor bijgewerkte informatie over de beide Olympiades verwijzen we je naar onze website. Tevens versturen we in de laatste week voor de Olympiade een mail naar de aangemelde deelnemers met daarin de laatste gegevens. Noteer niet alleen de datum van de Olympiade(s) in je agenda, maar ook dat je je woordenboek moet meenemen.

Voor de docenten: in de bijlage treft u de poster van de Klassieke Olympiaden aan. Deze kunt u ophangen in uw lokaal om leerlingen (nogmaals) te wijzen op de mogelijkheid om mee te doen met de Klassieke Olympiaden.

Als laatste willen we jullie wijzen op de volgende, zeer lucratieve aanbieding van de NS (voorlopig t/m 31 december 2014): het is namelijk mogelijk om met vier personen voor slechts 55 euro een retour te kopen. Reis je met meer mensen, dan wordt het alleen maar voordeliger, want voor de 5e t/m de 10e persoon betaal je per persoon slechts 2,50 euro extra. Ga voor de aanbieding naar: http://www.ns.nl/reizigers/producten/losse-kaartjes/groepsretour.html

Met vriendelijke groet,

Alwies Cock (Vereniging Classici Nederland)
Annemieke Dijkmans-Pas (Nederlands Klassiek Verbond)
Simon Veenman (Vrienden Van het Gymnasium)
Danny Veldhoven (Nederlands Klassiek Verbond)
Yvonne Wittingen (Vereniging Classici Nederland)

De Klassieke Olympiaden worden gesponsord door:
Uitgeverij Eisma
Uitgeverij Hermaion
Uitgeverij Primavera
Reisorganisatie Labrys

Medewerking wordt verleend door het Rijksmuseum van Oudheden en het Christelijk Gymnasium te Utrecht.

De commissie van de Klassieke Olympiaden is door de zomervakantie nog niet in staat geweest om een definitieve versie van de annotaties voor het pensum Grieks 2015 capita selecta uit Iphigeneia in Aulis vast te stellen. Omdat het eerste deel van Nederland al weer terug van vakantie is en menig docent al staat te popelen om aan het pensum voor de Klassieke Olympiaden te beginnen, vindt u een voorlopige versie van de annotaties op deze website. Hierin is in een aantal gevallen meer geannoteerd dan nodig zou moeten zijn; de annotaties voorzien nog niet in het aan elkaar praten van de verschillende passages. Tevens is een woordenlijst met taaleigen beschikbaar gesteld.

Voor wie alvast wil beginnen: veel leesplezier!

De definitieve versie wordt halverwege september verwacht. De wedstrijd zelf vindt plaats op donderdag 29 januari 2015.

Het pensum voor de Klassieke Olympiaden Grieks 2015 is inmiddels op onze website gepubliceerd. De annotaties, het taaleigen en een woordenlijst volgen voor het begin van het schooljaar.

Als docent kunt u dus zien welke teksten uit de tragedie Iphigeneia in Aulis van Euripides de leerlingen voor de aankomende olympiaden moeten voorbereiden. Wij nodigen u van harte uit om dit pensum in uw lessen te integreren.

Begin september volgt de mailing aan alle scholen over de wedstrijden.

De vertaalwedstrijd Grieks was dit jaar gewijd aan de verhalen rond Periander in de Historiën van Herodotus. In de eerste ronde hebben 32 leerlingen een proefvertaling gemaakt van hoofdstuk 53 van boek 5. Uit de inzendingen werden de drie beste vertalingen geselecteerd; deze waren gemaakt door Connor Schilder, Annemijn von Holtz en Cecile de Jong. Deze drie leerlingen hebben een leespensum opgekregen, bestaande uit Griekse en vertaalde teksten. Ze hebben dit pensum voorafgaande aan de eindronde bestudeerd; tijdens de bespreking bleek dat de leerlingen ook met hun docenten het pensum hadden doorgenomen.

Bij de eindronde is aan alledrie de leerlingen dezelfde passage voorgelegd: hoofdstuk 92δε uit boek 5. In deze passage wordt beschreven dat tien leden van het regerende vorstenhuis van Korinthe hebben afgesproken het pasgeboren zoontje van Èetion en Labda te doden tijdens de kraamvisite. Ze hadden namelijk begrepen dat het orakel een grote toekomst aan dit kind had voorspeld. De eerste die de baby zou mogen vasthouden, zou het tegen de grond smijten om het te doden. Maar de baby lachte zo lief, dat niemand het over zijn hart kon verkrijgen hem te doden en de samenzweerders gingen onverrichterzake naar buiten. De moeder hoorde hen echter buiten ruziën en ze vreesde dat ze zouden terugkomen om hun moordplannen alsnog uit te voeren. Daarom verstopte ze het kind in een doos (κυψέλη), waaraan het later zijn naam Kypselos zou ontlenen.

Eenmaal volwassen geworden ging Kypselos naar het orakel van Delphi en werd daar door Apollo als toekomstige koning van Korinthe begroet. Later zou Kypselos de vader worden van Periander, die hem opvolgde als tiran van Korinthe.

De drie leerlingen zijn elk een half uur door de juryleden ondervraagd. Ze moesten de genoemde passage vertalen en kregen vragen voorgelegd over de formulering en de inhoud en achtergronden van de teksten. Het was duidelijk dat ze hun werk heel goed gedaan hadden: ze kenden de tekst zelf goed en wisten die ook goed in de context van Herodotus' werk te plaatsen.

De beide juryleden waren het snel eens over de uitslag. De winnares, Cecile de Jong, blonk uit door haar trefzekere antwoorden; ze kon als het ware spelen met het materiaal. Ook bleek ze van de drie kandidaten het diepste inzicht te hebben in de taalkundige eigenaardigheden van Herodotus' Grieks. De keus voor Annemijn von Holtz als tweede werd onder meer bepaald door de observatie dat zij weinig of geen hulp nodig had bij het vertalen van het stukje tekst, terwijl Connor Schilder af en toe een duwtje in de rug nodig had.

De beide juryleden, dr. Gerard Boter en dr. Albert Rijksbaron, vonden het een waar genoegen met deze drie leerlingen van gedachten te mogen wisselen over de altijd weer boeiende Herodotus.

"Dolabella verwees deze zaak naar Athene naar de Areopagiten als naar serieuzere en meer ervaren rechters". Zo werd de zaak van een vrouw uit Smyrna, die haar man en haar zoon vermoord had en dat bekend had, naar het Hoogste Gerechtshof in Moordzaken van Griekenland verwezen. Dat de Areopagiten erin slaagden om het dilemma van Dolabella, of de vrouw van haar gepleegde misdaad vrijgesproken of gestraft moest worden, bevestigde hun reputatie als wijze en slimme rechters. Was het college van de Areopagiten maar blijven bestaan! Dan zouden de leiders van Europese Unie de Griekse crisis van binnenuit kunnen oplossen.

Een beschrijving van een uiterst delicaat probleem dat voor leerlingen lastig was verwoord. Dat blijkt wel uit de scores die de jury moest toekennen. Niemand van de ruim 150 leerlingen heeft de passage van Aulus Gellius foutloos vertaald, maar de meeste kandidaten hadden, naar eigen zeggen, na afloop, er plezier aan beleefd.

De Areopagiten veroordeelden de vrouw na honderd jaar terug te komen om haar definitieve vonnis aan te horen. Voor sommige leerlingen was dat een brug te ver. Zij dachten dat Aulus Gellius het verkeerd had begrepen en dat de vrouw weer voor de rechtbank moest verschijnen over één honderdste jaar, dat wil zeggen na drie dagen, of één honderste maand, dat wil zeggen na acht uur. Voor een leerling bestond de straf dat de vrouw veroordeeld was om voor honderd jaren afwezig te zijn en een andere kandidaat vond dat de vrouw honderd jaar lang iedere dag moest verschijnen.

De derde prijswinnaar, Eva Nivard van het Stedelijk Gymnasium Haarlem, had een mooie vertaling met een paar onnauwkeurigheden: zo vertaalde ze "veneficium" volhardend met "gifdrank", wat enkele humoristische vertalingen opleverde, zoals "de gifdrank ... niet ongestraft scheen te moeten worden gelaten" en "zo was de gifdrank van de vrouw kwijtgescholden". De tweede prijswinnaar, Just Calvin Joenoes van het Johan de Witt-gymnasium in Dordrecht, ging, naast een paar onnauwkeurigheden maar één keer in de fout en wel bij kolon 23 die in het Latijn luidde: "quae digna venia fuit" en die vertaald moest worden met "die vrijspraak waard was" of "die vrijspraak verdiende". De kandidaat vertaalde het met "voor wie er een waardige gunst is geweest" en had zo zijn aarzeling, wat blijkt dat hij toevoegde bij de gunst (dat uitstel). De jury was aangenaam verrast dat kandidaat uitblonk door zijn soepele omgang met het Nederlands.

De kampioen van de eerste Olympiade Latijn is Jop Wolffs van het Stedelijk Gymnasium Nijmegen geworden. Het adagium voor een mooie vertaling is: "zo letterlijk als mogelijk en zo vrij als nodig". Naar dit adagium heeft de eerste prijswinnaar van de eerste Olympiade Latijn met zijn vertaling van de passage van Aulus Gellius gestreefd en met succes. Alleen in kolon 23 ging hij in de fout.  "Wat een waardige genade is geweest" is noch zo letterlijk als mogelijk, noch zo vrij als nodig. Verder alle lof voor zijn vertaling en een verdiende eerste prijs van de Olympiade en wat nog meer telt, eeuwige roem als eerste naam op de wisselbeker.

Tenslotte een ontboezeming van een kandidaat na ruim twee uur vertalen:

Ik vind dit veel te moeilijk. Ik dacht dat ik goed was in Latijn. Haha. In vond het in ieder geval wel leuk om mee te doen hoor: nu weet ik wel wat echt Latijn is. Bij ons is het veel makkelijker, vandaar misschien dat ik het kan. Ik hoop niet dat de cijfers (nouja mijn cijfer) openbaar gepubliceerd wordt. Groetjes.

De opgave Latijn voor volwassenen was exact dezelfde opgave als de leerlingen in november in Utrecht hebben gemaakt. Het betrof een tekst waarin voor een vrouw, die haar man en zoon vermoord had, een passende straf gevonden moest worden. De vrouw had immers een enigszins begrijpelijk motief voor de moorden: man- en zoonlief hadden namelijk een zoon van de vrouw uit een eerder huwelijk vermoord. Uiteindelijk besluit het college van rechters om de vrouw, evenals de aanklager, over 99 jaar opnieuw voor het tuchtcollege te laten verschijnen. 

De jury is vrij snel tot een unaniem oordeel over de winnende vertaling uit de twaalf inzendingen gekomen, ook al was de vertaling niet foutloos. Gelukkig betrof het geen grote fouten waar het Latijn geweld werd aangedaan, maar ging het om woorden die niet vertaald waren, zoals ex consilio en genitum. 

Leuke vertalingen uit de inzendingen, die we u niet willen onthouden, waren bijvoorbeeld: 'een vrouw is afgevoerd naar Dolabella' (voor deducta est) en de vertaler heeft waarschijnlijk het idee gehad dat er met deze vrouw heel wat afgereisd werd, want zij werd ook nog als lijdend voorwerp aangevuld bij retulit ad consilium: 'Dolabella bracht haar terug naar de adviesraad'. Arme vrouw. 

Eufemistische vertalingen kwamen we ook tegen: zo staat er expliciet in het Latijn dat de moordenaars de jongen in een hinderlaag hadden gelokt en vervolgens vermoord (exceptum insidiis occidissent). Volgens een van de deelnemers kon dit vertaald worden met 'ze hadden zich onbetrouwbaar getoond'.

Ondanks de paar kleine fouten was de jury van mening dat deze vertaling van een passage van de Noctes Atticae van Aulus Gellius het verdiende om met de eerste prijs beloond te worden: de vertaler heeft zich goed aan het Latijn gehouden en geprobeerd alle bijzinnen zo te vertalen zonder dat dit ten koste ging van de leesbaarheid in het Nederlands:

De vrouw in kwestie had haar man en zoon gelijktijdig van het leven beroofd door hen, zonder dat iemand dat wist, vergif toe te dienen, maar nu bekende ze openlijk dat zij dit had gedaan en ze zei, dat ze een reden had gehad, waarom ze dit had gedaan en dat was, omdat volgens haar zeggen haar man en zoon haar andere zoon, een kind van haar en haar eerste man, een jonge man uit het beste hout gesneden en de onschuld zelf (twee keer een superlativus), gedood hadden, nadat hij in de val was gelokt.

Kortom, een mooie, vlotte vertaling van een juridische oplossing die misschien ook vandaag de dag in de praktijk gebracht zou kunnen worden. De jury complimenteert meneer De Smet met zijn winnende vertaling en wil daarbij met nadruk vermelden dat meneer De Smet met deze weergave van Aulus Gellius ook classici overtroffen heeft.

De vertaling Grieks, een passage uit de Moralia van Plutarchus, was niet zo eenvoudig te beoordelen. Het betreft een tekst die de titel 'de wanhoop van de Phokiërs' zou kunnen dragen. De Thessaliërs voerden namelijk oorlog met de Phokiërs en na heel wat executies over en weer besluiten de Phokiërs om hun eigen vrouwen en kinderen te omgeven met een enorme stapel hout en deze in brand te steken, zodra er Phokisch verlies dreigt. Bijzonder aan dit verhaal is dat het voorstel eerst aan de Phokische vrouwen en daarna aan de kinderen wordt voorgelegd en dat allen ermee akkoord gaan. Uiteindelijk blijkt de massale zelfmoord niet nodig: de Phokiërs verslaan de Thessaliërs in de buurt van Kleonai bij Hyampolis.

Voor de juryleden zat bij de beoordeling van de negen ingezonden vertalingen het venijn in het middenstuk: een lange zin met veel participia en infinitieven. De jury zag dat de deelnemers ieder op zijn eigen manier hadden geprobeerd om deze zin vorm te geven, waarbij vooral een vlotte, Nederlandse vertaling het streven was.

Bij de winnende vertaling is dit lastige stukje Grieks opgelost door alle zinnen af te laten hangen van het werkwoord ἔπεισε:

Hij overreedde de Phociërs om de confrontatie en het gevecht aan te gaan, de vrouwen bijeen te brengen, een grote hoeveelheid hout te stapelen en bewakers achter te laten aan wie zij de opdracht gaven het hout aan te steken en de lichamen te verbranden.

Met deze vertaling is het Grieks overeind gebleven, maar zijn tevens de snelheid en de opeenvolging van acties prima verwoord.

Vertalingen die bij de jury een glimlach op het gezicht toverden, waren bijvoorbeeld: 'sloegen tot moes' voor κατηλόησαν; als vertaling voor τὴν ὕλην ἀνάψαι 'het hout in vuurzee doen oplaaien'. Een prachtige openingszin, die zeer tot de verbeelding sprak, was: 'de Thessaliërs zijn verzeild in een ware knokpartij tegen de Phociërs'. U begrijpt wel dat gedachten aan Asterix en Obelix met dergelijke zinnen niet zo vreemd zijn.

De winnaar heeft zich van de anderen onderscheiden door kenmerken in het Grieks duidelijk overeind te houden in de vertaling: daar waar anderen πάντας bij ἄρχοντας καὶ τυράννους hadden vertaald ('alle magistraten en tirannen'), heeft de winnaar dit in overeenstemming met het Grieks praedicatief vertaald met 'hadden (hen) allemaal gedood'.

Een ander, onderscheid makend punt was de vertaling van ἐνέβαλον. De meeste deelnemers hebben zich door διὰ Λοκρῶν met een kluitje het riet in laten sturen en vertaalden het werkwoord ἐνβάλλω zodoende met marcheerden of trokken door. Het voorzetsel δία heeft hier geen enkele andere betekenis dan 'via': vervolgens deden ze op volle sterkte door het gebied van de Locriërs heen een inval in Phocis, zoals te lezen was in de winnende vertaling.

Het laatste punt dat de jury wil noemen alvorens de winnaar bekend te maken was de vertaling voor ἄν αἴσθωνται νικωμένους αὐτούς, waarbij velen onnodig voor het  perspectief van de tegenstanders kozen of voor de afgeronde handeling, zoals: 'zodra ze bemerkten dat ze overwonnen waren'. De winnaar daarentegen heeft het Grieks goed opgevolgd door dit stuk te vertalen met: als ze zouden bemerken dat zij aan de verliezende hand waren.

Voor de winnende vertaling geldt dat het een mooie, vlotte, goedlopende vertaling is, waarbij het Grieks op een mooie manier is weergegeven in het Nederlands: mevrouw Bik.

Met de keuze voor poëzie heeft de organisatie het zichzelf niet makkelijk gemaakt. Het betrof een passage uit de Fasti, waarin Ovidius over de Iden van mei schrijft. Deze Iden staan in het teken van de tempel voor Mercurius in Rome. Waarom is het lastiger om poëzie te beoordelen dan proza? Een vertaler kan immers wat meer zijn ei kwijt in het vertalen dan bij proza, wat meer van de gebaande paden afgaan. Maar, wat te doen met een mooie vertaling waarin sommige woorden niet vertaald zijn? Is dat vanwege het metrum? Heeft de vertaler deze over het hoofd gezien of bewust weggelaten? Wat te doen met een prachtige vertaling waarin inhoudelijk de plank twee keer mis wordt geslagen? Betreft het een verschil in interpretatie of is het simpelweg fout? In ieder geval willen we alle deelnemers hartelijk danken voor hun mooie inzending.

Al deze mooie vertalingen vielen bij de jury in de smaak, maar... er waren slechts twee metrische vertalingen: van mevrouw Bik en meneer Poortvliet. Natuurlijk trokken deze meteen de aandacht van de juryleden.

Dat de eerste prijs toegekend wordt aan Harm Poortvliet heeft te maken met het feit dat zijn vertaling in jamben een heel mooie, goed lopende vertaling is. De jury zal u een passage als voorbeeld geven:

Spoel weg wat er meinedig was - zegt hij - in mijn verleden,
spoel alle ontrouw weg van de afgelopen tijd. 
Of ú nu mijn getuige was of dat ik leugenachtig
de grote Jupiter - die toch niets hoort - aanriep
of dat ik welbewust een andere godheid heb bedrogen: 
maak dat de snelle wind mijn woorden verre voert
en dat het morgen mij weer vrij staat om volop te liegen 
en dat de goden dan niet letten op wat ik zeg.
Geef mij slechts winst en geef mij na gedane zaken blijdschap
en dat ik aan het bedrog van een koper plezier beleef.

Met deze mooie vertaling slaat Harm Poortvliet de spijker op z’n kop: in de juiste bewoordingen geeft hij aan dat de koopman Mercurius aanroept om zijn leugens weg te spoelen, Mercurius die nota bene zelf zich schuldig heeft gemaakt aan de diefstal van de runderen van Apollo. Andere goden, zoals Jupiter, hoeven niet te worden aangeroepen om eerlijk te kunnen handelen; Jupiter luistert toch niet. 

Voor de jury was het een genot om deze prachtige vertaling onder ogen te krijgen en daarom is de jury heel verheugd om de eerste prijs toe te kennen aan Harm Poortvliet.

Ploutarchos, De dappere daden van de Melische vrouwen

Vooraf was men overeengekomen dat slechts een foutloze vertaling van een classicus mocht rekenen op de eerste prijs of een mooie, goedlopende vertaling (met natuurlijk zo min mogelijk fouten) van een niet-classicus. De meeste vertalingen, op één na allemaal van classici, lagen qua niveau behoorlijk dicht bij elkaar. Er waren twee vertalingen die zich onderscheidden: dit waren de vertalingen van Hugo Koning en Thomas Meert. De vertaling van Hugo Koning viel op vanwege zijn degelijke manier van vertalen, terwijl Thomas Meert gekozen had voor een vlottere vertaling en het zich permitteerde om op twee plaatsen een zin toe te voegen ter verduidelijking van de tekst. Nadat Numphaios had gezegd dat het niet gebruikelijk was dat Grieken naar een feestmaal gingen zonder hun vrouwen mee te nemen, heeft Meert de zin 'Dat was duidelijke taal voor de Kariërs!' toegevoegd. De Kariërs stemmen er zodoende mee in dat de Grieken ook hun vrouwen mee mogen nemen. Deze verhelderende toevoegingen kon de jury zeker waarderen.

Maar, een foutloze vertaling belonen met de eerste prijs, zo was de insteek. Wat te doen, wanneer Koning καί niet vertaald heeft? Naar de mening van de jury moest καί wel degelijk vertaald worden: om ook hun vrouwen mee te nemen. Kan de vertaling wel met een eerste prijs beloond worden als τοὺς κόλπους in de ogen van de jury wat ongelukkig vertaald wordt, namelijk met 'de inhoud van de boezem'? Uit de vertaling van Meert bleek dat de vrouwen de inhoud van de boezem moesten tonen om het verborgen zwaard tevoorschijn te halen. Het vrouwelijk jurylid voelde met deze Griekse vrouwen mee: blijkbaar moesten zij een erg zware, chirurgische ingreep ondergaan tijdens de maaltijd. Zo waren er nog een paar kleine puntjes, zoals δείσαντες vertaald met 'onder de indruk' hetgeen men toch wel zwak vond voor 'bang geworden'. Daarnaast werd er een verkeerde koppeling van μηδε gemaakt: 'zelfs niet tegen de zin', waar 'zelfs niet eentje' vertaald werd.

De laatste zin bleek lastig te beoordelen te zijn, om te vertalen was het ook geen makkelijke zin. Bevatten beide vertalingen hier fouten of ging het om nuanceverschillen? Het Grieks geeft aan dat Plutarchus de vrouwen roemt, aangezien geen van de vrouwen door angst κακὴν γενέσθαι. Thomas Meert kiest hier voor het wat oppervlakkige 'uit haar rol is geraakt', terwijl Hugo Koning er een andere draai aan geeft, namelijk 'dat geen vrouw in paniek raakte'.

Deze nuanceverschillen in combinatie met onnodige weglating van woorden of het vormen van verkeerde combinaties zorgden ervoor, dat de jury van mening was dat er eigenlijk geen foutloze vertaling was. Zodoende ook geen eerste prijs. De vertalingen van Hugo Koning en Thomas Meert zijn, hoe compleet van elkaar verschillend, wel aan elkaar gewaagd. Daarom is de jury van mening dat er in plaats van één eerste prijs, twee tweede prijzen in dit Olympisch jaar toegekend worden.

'Geef mij maar Ovidius!' was de kreet van een deelneemster na 2½ uur vertalen. Valerius Maximus kon haar blijkbaar niet zo bekoren, in ieder geval niet deze vertaalopgave.

Het ging in deze editie om de tekst over de Romein Coriolanus die naar de Volsci overgelopen was. Onder leiding van deze nieuwe leider blijken de Volsci een ware plaag te zijn voor de Romeinen: gezanten en priesters werden naar Coriolanus toegestuurd met de bedoeling hem te overtuigen de vijandelijke acties tegen de Romeinen te staken. Zij keerden zonder resultaat terug. Hierop besloten de Romeinen om Veturia, Coriolanus' moeder, en Volumnia, zijn vrouw, samen met de kinderen van Coriolanus en Volumnia naar het legerkamp van de Volsci te sturen. Dit had wel effect: Coriolanus erkende dat hij moest zwichten voor de smeekbedes van zijn patria en bevrijdde onmiddellijk het Romeinse gebied van de vijandelijke wapens.

Deze tekst bleek een hele opgave voor de 190 deelnemers: bijna alle deelnemers hebben meer dan twee uur op deze tekst zitten zwoegen en gaven niet op. Gaandeweg de middag kleurden bij deze of gene de wangen steeds dieper rood. De organisatie was zich ervan bewust dat de vertaalopgave een paar lastige zinnen bevatte, die een onderscheidende functie moesten hebben: hier konden de besten laten zien wat zij in huis hadden.

Wat de organisatie niet verwacht had, was dat de eerste zin meteen een hindernis bleek te zijn: de genitivus qualitatis maximi vir animi et altissimi consilii bij Coriolanus, aangevuld met optime de re publica meritus werd vaak niet met de juiste nuancering vertaald. Zo maakten onze drie finalisten daar allemaal een misstapje: Cécile de Jong vertaalde maximi animi met 'een zeer groot denkvermogen', Maarten-Pieter Moolenburgh maakte van optime 'te goeder trouw' en Oscar Rommens van altissimi consilii 'een zeer snode man'. Laten we het er maar op houden dat de jongens en meisjes 'er nog in moesten komen'.

Mooi was het om te zien dat wat door de organisatie was aangemerkt als een zeer lastige zin, door Maarten-Pieter perfect vertaald werd in goed lopend Nederlands. Hierbij liet hij zien dat hij ook daadwerkelijk begreep hoe de tekst inhoudelijk in elkaar stak. Het betrof het eerste deel van het lastige middenstuk: ... evenitque ut quem pro se salutarem imperatorem cives habere noluerant, paene pestiferum adversus se ducem experirentur. De vertaling van Maarten-Pieter luidde als volgt: '… en gebeurde het dat de burgers hem die ze als zegenrijke leider voor hen (voor zichzelf) niet hadden willen houden, ondervonden als een haast onheil brengende aanvoerder ten opzichte van hen'. Petje af!

Een andere zin die het zeer goed deed als onderscheidende factor was een zin met daarin een gerundivum. Degenen die lesgeven weten allemaal dat het dan spannend wordt: wordt het gerundivum gezien en vervolgens ook goed vertaald? In dit geval volgde er nog een vraag: wordt er de juiste interpretatie aan toegekend? Cécile heeft een prima vertaling geleverd waarmee haar tekstbegrip duidelijk naar voren kwam. Quapropter fastidiosus ille in aestimandis bonis suis populus exuli coactus est supplicare heeft ze mooi vertaald: 'Daarom is dit volk, arrogant bij het waarderen van zijn zegeningen, gedwongen hem als banneling te smeken.'

De vertaling, of liever gezegd, de vertalingen van Oscar hebben tot heel wat discussie bij de jury geleid. Oscar is er in geslaagd om in 2½ uur maar liefst drie vertalingen te produceren: één letterlijke, één wat vrijere (beide ingeleverd als klad) en dan zijn definitieve versie. Hier en daar was te zien dat Oscar de plank missloeg qua Latijn, hetgeen hem op een Nederlands eindexamen zeer aangerekend zou worden. Maar dit is geen eindexamen, maar een vertaalwedstrijd. Wat er voor zorgde dat hij bij de drie finalisten zat en vandaag mocht laten zien wat hij in zijn mars had, was zijn uiteindelijke vertaling: wat een mooie, gedurfde vertaling! Een vertaling die je hoopt tegen te komen in boeken die voor het grote publiek zijn geschreven. 'Zo kwam het dat de Romeinen, die hem niet het respect hadden willen geven dat hem als succesvolle generaal (salutarem imperatorem) toekwam, hem als een bedreiging begonnen te beschouwen voor zichzelf.' Ook dit was een zin waar men het beste van zijn/haar kunnen kon laten zien.

Naast deze drie finalisten, die vanmiddag konden schitteren in hun finale overhoring, wil de jury één andere deelneemster toch nog met name noemen. Bij het bepalen van de drie finalisten was de jury ook zeer onder de indruk van het vertaaltalent van Lisanne Overduin. Lastige passages wist ze vaak tot een goed einde te brengen. Daarbij wist ze opvallend vaak de juiste nuancering aan te brengen. De verbazing was groot toen de jury zag dat Lisanne in de vierde klas zat: bij deelname in november was zij nog maar 14 lentes jong! De deelnemers van de volgende twee edities van de Olympiade Latijn zijn bij dezen alvast gewaarschuwd.

De jury voor de finale van Latijn voor scholieren bestond uit dr. Mark Heerink en dr. Hans Smolenaars. Zij hadden als eervolle opdracht de drie geselecteerde kandidaten te ondervragen over hun eerdere vertaling van Valerius Maximus (5,4.1) en de slechts kort tevoren door hen ingeziene tekst van Phaedrus’ fabel ‘Capellae et Hirci’.

Deze gesprekken verliepen op een aangename manier. Cécile de Jong, Maarten-Pieter Moolenburgh en Oscar Rommens grepen de gelegenheid aan om hun fouten in Valerius' verhaal over de Romeinse generaal Coriolanus, die zijn eigen stad Rome belegert, recht te zetten of soms manmoedig te verdedigen. Het ogenschijnlijk eenvoudige Latijn van 'Geiten en Bokken' gaf ruim aanleiding tot verrassende discussies over tekstkwesties en tekstcoherentie, maar ook over het sterk anti-feministische karakter van deze dichterlijke fabel: laat vrouwen (ook) maar een sik dragen, want mannen blijven toch sterker.

De jury moet bekennen dat de verontwaardiging bij de jonge kandidaten hierover minder heftig was dan ons, oudere examinatoren, wenselijk voorkwam. De vaststelling van de rangorde was spreekwoordelijk lastig. Uiteindelijk kreeg Oscar Rommens de derde prijs, vooral door zijn soms al te avontuurlijke wijze van vertalen, werd Cécile de Jong tweede door onder andere haar goede kennis van de grammatica, en behaalde Maarten-Pieter Moolenburgh vooral door zijn diepzinnige interpretatie van de Phaedrus-tekst overtuigend de eerste prijs.

De jury is unaniem van oordeel dat deelnemers en organisatoren alle lof verdienen voor het aangename verloop van deze interessante dag.