Bij Grieks kenden we dit jaar dezelfde opzet als bij Latijn. Toevalligerwijze valt ook het onderwerp van de eerste ronde in de categorie alternative facts: alsof de organisatie had voorzien dat het in twijfel trekken van nieuwsfeiten zo'n hot item zou zijn! Herodotus vertelt namelijk in zijn tweede boek van de Historiën het verhaal dat Helena nooit in Troje aangekomen zou zijn, maar dat ze samen met Paris in Egypte terecht is gekomen.
Een ander welbekend historisch figuur is de tiran van Samos Polykrates. Zijn persoon stond centraal in de tweede ronde. Door het tijdig bekend maken van dit pensum hebben diverse docenten dit onderwerp opgenomen in hun lessen, zodat deelnemers aan de tweede ronde op school voorbereid konden worden.
Net als bij Latijn bevatte ook deze tweede ronde twee onderdelen: zeer uiteenlopende vragen over het pensum in het eerste onderdeel gevolgd door een creatieve opdracht. Wellicht bent u bekend met het televisieprogramma 'Welkom bij de Romeinen', waarin de presentatrice Dorine Goudsmit bekende Romeinen bij zich in de studio ontvangt voor een interview. In onze, Griekse, versie stond Polykrates centraal in deze aflevering. De opdracht was om een script voor het interview met Polykrates van deze aflevering te schrijven. Uit de vragen en de gegeven antwoorden moest blijken dat de kandidaten een grondige kennis hadden van Polykrates en de wereld waarin hij leefde. Natuurlijk werd ook de creativiteit beloond die in dit interview getoond werd.
De jury heeft een zeer aangename middag gehad: het lezen van deze interviews was zeer vermakelijk! Ook bleek het gemiddelde niveau van de interviews heel hoog te liggen en werd humor niet geschuwd. Ook al had één van de finalisten, Louise van der Vlugt, zo gaf zij in een P.S. aan, nog nooit 'Welkom bij de Romeinen' gezien, toch leefde zij zich zo in dat ze kon vertellen dat volgende week Perikles bij Dorine op de bank zou zitten. Sophie Voorhuijzen heeft een prachtig, diepgravend interview geschreven waarmee zij de finaleplaats veilig stelde: bij alle door Polykrates gegeven antwoorden spatte de hybris en de arrogantie er van af. Dit blijkt wel uit de lijfspreuk die hij bij Dorine ventileerde: het is beter om je vriend terug te geven wat je van hem afgepakt hebt dan helemaal niets van hem af te pakken. Ook om het interview van Diederik heeft de jury heel hartelijk gelachen: Polykrates die arrogant de regie overneemt en commentaar geeft op de wijn die voor hem is ingeschonken: "mm, wat een sterke wijn is dit! Is hij wel goed aangelengd?". Ook Diederik besluit zijn interview met een opmerking van Dorine dat volgende week Penelope bij haar op de bank zit om haar visie te geven op de voortgang van de moderne weefkunst.
Om kort te gaan: we zijn zeer tevreden met de nieuwe opzet van de Klassieke Olympiaden. De veelzijdigheid van onze gymnasiasten wordt getest en hieruit blijkt wel dat er onder de gymnasiasten heel wat pareltjes zitten.
Het verhaal van Orestes kennen we allemaal uit de tragedies van Aeschylus, Sophocles en Euripides. Hij doodde zijn moeder, werd achtervolgd door wraakgodinnen, en uiteindelijk in Tauris verenigd met zijn zus Iphigenia. Minder bekend is dat Orestes na zijn dood eerst in Tegea, en daarna opnieuw in Sparta werd begraven. Dat verhaal vertelt Herodotus in een passage (1.67-68) die de finalisten van de Klassieke Olympiade Grieks in 2017 hadden voorbereid: Diederik van Langen, Sophie Voorhuijzen en Louise van der Vlugt. De jury was zeer onder de indruk van hun kennis en taalvaardigheid, maar ook van het plezier dat zij uitstraalden bij het lezen van een leuk stukje Grieks.
In de oorlog tegen Tegea zijn de Spartanen steeds aan de verliezende hand, totdat ze het orakel van Delphi raadplegen. De enigmatische uitspraak van de Pythia (door Herodotus in hexameters geciteerd) duidt aan dat de botten van Orestes vanuit Tegea naar Sparta moeten worden gebracht. De Spartanen zoeken lange tijd tevergeefs; maar het probleem wordt opgelost wanneer de Spartaan Lichas een praatje maakt met een smid in Tegea. De smid beweert namelijk dat in de grond van zijn binnenplaats een kist ligt, waarin enorme botten begraven zijn: ze zijn wel zeven el lang. Lichas begrijpt dat het om de botten van Orestes gaat, hij huurt de smidse, graaft de oude held op, en neemt hem mee terug naar Sparta: vanaf dat moment, zegt Herodotus, was Sparta de baas op de Peloponnesus.
De drie finalisten van de Klassieke Olympiade moesten niet alleen een groot deel van de tekst voorvertalen en moeilijke vragen beantwoorden over vormleer en syntaxis; ze moesten vooral ook laten zien dat ze hadden nagedacht over de betekenis van Herodotus’ vertelling. Allereerst wilde de jury weten waar en wanneer het verhaal zich afspeelt. Op een kaartje van Griekenland wisten de deelnemers de plaatsen Sparta, Tegea en Delphi feilloos aan te wijzen. De verwijzing naar ‘de tijd van Croesus’ (1.67) verraadt dat we de gebeurtenissen rond 550 v. Chr. moeten dateren. Vervolgens stelde de jury een belangrijke vraag, die niet iedereen perfect wist te beantwoorden: waarom vertelt Herodotus dit verhaal eigenlijk? Verhalen bij Herodotus zijn immers nooit alleen maar verhalen; ze hebben altijd een functie in het grotere geheel van de Historiën. De vermelding van Croesus bracht de deelnemers op het goede spoor. De koning van Lydië zocht bondgenoten voor zijn expeditie tegen de Perzen, en wilde daarom uitvinden welke Grieken de sterkste bondgenoten zouden zijn. Juist in die tijd was Sparta dominant geworden op de Peloponnesus; het verhaal over Orestes’ botten verklaart hoe dat zo gekomen was.
Maar waar zou dit verhaal eigenlijk vandaan komen? De drie finalisten bleken stuk voor stuk net zo slim als George Huxley, die erop heeft gewezen dat op de Peloponnesus botten zijn gevonden van ‘early elephants, mammoths, hippopotami and Bovidae1’. Zou de vondst van dergelijke reusachtige botten aan de basis staan van Herodotus’ verhaal? Traditioneel tovert de jury aan het eind van de ondervraging ook nog een verrassing uit de hoge hoed: een ongezien stukje Grieks, dat nauw samenhangt met de gelezen tekst. Dit jaar was het een passage uit Pausanias’ Beschrijving van Griekenland (3.11.10): Pausanias noemt het graf van Orestes in Sparta en verwijst daarbij ook naar de verplaatsing van zijn botten uit Tegea. Ongezien Grieks lezen is nog heel wat anders dan een gelezen tekst goed voorbereiden, maar de drie getalenteerde finalisten lieten zich absoluut niet van de wijs brengen.
Diederik van Langen (Gemeentelijk Gymnasium Hilversum) was de eerste kandidaat die door de jury aan de tand werd gevoeld. De relatief jonge deelnemer (5e klas) maakt op de juryleden grote indruk. Zijn vormleer is uitstekend op orde, hij kan de tekst van Herodotus goed in context zien en toont zich gevoelig voor de stilistische trucs van de verteller. De orakeluitspraak kan hij prima metrisch lezen en hij geeft een originele interpretatie voor de symbolische betekenis ervan. Ook denkt hij meteen aan een andere species wanneer de herkomst van de botten wordt besproken. Met het stukje Pausanias kan Diederik goed uit de voeten.
Sophie Voorhuijzen (Keizer Karel College) is een kandidaat met een benijdenswaardige kalmte. Rustig maar trefzeker beantwoordt ze de vragen van de jury, die tevergeefs probeert haar een beetje van haar stuk te brengen. Ze kan de orakeluitspraak over de botten van Orestes goed uitleggen. De uitzonderlijke grootte ervan schrijft zij toe aan het levendige voorstellingsvermogen van Herodotus, die waarschijnlijk ook niet al te sceptisch durfde te zijn over mogelijk bovennatuurlijke fenomenen. De nieuwe vertaling is voor Sophie geen al te groot probleem.
Louise van der Vlugt (Christelijke Lyceum Veenendaal) is uiterst snel en zo goed als feilloos waar het vormleer en syntaxis betreft. Ze heeft veel schik in de overhoring en overlaadt de juryleden in schijnbaar achteloos geformuleerde bijzinnetjes met feiten en inzichten. De scansie van de orakeltekst gaat zo soepel dat de jury haar voorstelt na te denken over een carrière als Pythia – Louise antwoordt dat ze erover na zal denken. De kennis over de inhoud van de tekst is dik in orde, en Louise legt een groot gevoel voor vormkenmerken van Herodotus’ taal aan de orde. De nieuwe vertaling loopt zonder al te veel moeite.
De jury heeft met alle kandidaten een zeer aangenaam gesprek op hoog niveau over een interessante tekst kunnen voeren, en had dus een fijne middag – tot het moment dat de onderlinge rangschikking vastgesteld moest worden. Na rijp beraad over de kandidaten en de criteria werd besloten de eerste prijs uit te reiken aan Diederik van Langen. De tweede prijs ging naar Louise van der Vlugt en de derde prijs naar Sophie Voorhuijzen. De jury feliciteert alle kandidaten met een voortreffelijke prestatie.
Casper de Jonge en Hugo Koning
juryleden Klassieke Olympiaden Grieks
1 George Huxley, ‘Bones for Orestes’, Greek, Roman and Byzantine Studies 20 (1979), 145-148, p. 147.