Juryrapport Latijn jongeren 2013-2014

'Geef mij maar Ovidius!' was de kreet van een deelneemster na 2½ uur vertalen. Valerius Maximus kon haar blijkbaar niet zo bekoren, in ieder geval niet deze vertaalopgave.

Het ging in deze editie om de tekst over de Romein Coriolanus die naar de Volsci overgelopen was. Onder leiding van deze nieuwe leider blijken de Volsci een ware plaag te zijn voor de Romeinen: gezanten en priesters werden naar Coriolanus toegestuurd met de bedoeling hem te overtuigen de vijandelijke acties tegen de Romeinen te staken. Zij keerden zonder resultaat terug. Hierop besloten de Romeinen om Veturia, Coriolanus' moeder, en Volumnia, zijn vrouw, samen met de kinderen van Coriolanus en Volumnia naar het legerkamp van de Volsci te sturen. Dit had wel effect: Coriolanus erkende dat hij moest zwichten voor de smeekbedes van zijn patria en bevrijdde onmiddellijk het Romeinse gebied van de vijandelijke wapens.

Deze tekst bleek een hele opgave voor de 190 deelnemers: bijna alle deelnemers hebben meer dan twee uur op deze tekst zitten zwoegen en gaven niet op. Gaandeweg de middag kleurden bij deze of gene de wangen steeds dieper rood. De organisatie was zich ervan bewust dat de vertaalopgave een paar lastige zinnen bevatte, die een onderscheidende functie moesten hebben: hier konden de besten laten zien wat zij in huis hadden.

Wat de organisatie niet verwacht had, was dat de eerste zin meteen een hindernis bleek te zijn: de genitivus qualitatis maximi vir animi et altissimi consilii bij Coriolanus, aangevuld met optime de re publica meritus werd vaak niet met de juiste nuancering vertaald. Zo maakten onze drie finalisten daar allemaal een misstapje: Cécile de Jong vertaalde maximi animi met 'een zeer groot denkvermogen', Maarten-Pieter Moolenburgh maakte van optime 'te goeder trouw' en Oscar Rommens van altissimi consilii 'een zeer snode man'. Laten we het er maar op houden dat de jongens en meisjes 'er nog in moesten komen'.

Mooi was het om te zien dat wat door de organisatie was aangemerkt als een zeer lastige zin, door Maarten-Pieter perfect vertaald werd in goed lopend Nederlands. Hierbij liet hij zien dat hij ook daadwerkelijk begreep hoe de tekst inhoudelijk in elkaar stak. Het betrof het eerste deel van het lastige middenstuk: ... evenitque ut quem pro se salutarem imperatorem cives habere noluerant, paene pestiferum adversus se ducem experirentur. De vertaling van Maarten-Pieter luidde als volgt: '… en gebeurde het dat de burgers hem die ze als zegenrijke leider voor hen (voor zichzelf) niet hadden willen houden, ondervonden als een haast onheil brengende aanvoerder ten opzichte van hen'. Petje af!

Een andere zin die het zeer goed deed als onderscheidende factor was een zin met daarin een gerundivum. Degenen die lesgeven weten allemaal dat het dan spannend wordt: wordt het gerundivum gezien en vervolgens ook goed vertaald? In dit geval volgde er nog een vraag: wordt er de juiste interpretatie aan toegekend? Cécile heeft een prima vertaling geleverd waarmee haar tekstbegrip duidelijk naar voren kwam. Quapropter fastidiosus ille in aestimandis bonis suis populus exuli coactus est supplicare heeft ze mooi vertaald: 'Daarom is dit volk, arrogant bij het waarderen van zijn zegeningen, gedwongen hem als banneling te smeken.'

De vertaling, of liever gezegd, de vertalingen van Oscar hebben tot heel wat discussie bij de jury geleid. Oscar is er in geslaagd om in 2½ uur maar liefst drie vertalingen te produceren: één letterlijke, één wat vrijere (beide ingeleverd als klad) en dan zijn definitieve versie. Hier en daar was te zien dat Oscar de plank missloeg qua Latijn, hetgeen hem op een Nederlands eindexamen zeer aangerekend zou worden. Maar dit is geen eindexamen, maar een vertaalwedstrijd. Wat er voor zorgde dat hij bij de drie finalisten zat en vandaag mocht laten zien wat hij in zijn mars had, was zijn uiteindelijke vertaling: wat een mooie, gedurfde vertaling! Een vertaling die je hoopt tegen te komen in boeken die voor het grote publiek zijn geschreven. 'Zo kwam het dat de Romeinen, die hem niet het respect hadden willen geven dat hem als succesvolle generaal (salutarem imperatorem) toekwam, hem als een bedreiging begonnen te beschouwen voor zichzelf.' Ook dit was een zin waar men het beste van zijn/haar kunnen kon laten zien.

Naast deze drie finalisten, die vanmiddag konden schitteren in hun finale overhoring, wil de jury één andere deelneemster toch nog met name noemen. Bij het bepalen van de drie finalisten was de jury ook zeer onder de indruk van het vertaaltalent van Lisanne Overduin. Lastige passages wist ze vaak tot een goed einde te brengen. Daarbij wist ze opvallend vaak de juiste nuancering aan te brengen. De verbazing was groot toen de jury zag dat Lisanne in de vierde klas zat: bij deelname in november was zij nog maar 14 lentes jong! De deelnemers van de volgende twee edities van de Olympiade Latijn zijn bij dezen alvast gewaarschuwd.

De jury voor de finale van Latijn voor scholieren bestond uit dr. Mark Heerink en dr. Hans Smolenaars. Zij hadden als eervolle opdracht de drie geselecteerde kandidaten te ondervragen over hun eerdere vertaling van Valerius Maximus (5,4.1) en de slechts kort tevoren door hen ingeziene tekst van Phaedrus’ fabel ‘Capellae et Hirci’.

Deze gesprekken verliepen op een aangename manier. Cécile de Jong, Maarten-Pieter Moolenburgh en Oscar Rommens grepen de gelegenheid aan om hun fouten in Valerius' verhaal over de Romeinse generaal Coriolanus, die zijn eigen stad Rome belegert, recht te zetten of soms manmoedig te verdedigen. Het ogenschijnlijk eenvoudige Latijn van 'Geiten en Bokken' gaf ruim aanleiding tot verrassende discussies over tekstkwesties en tekstcoherentie, maar ook over het sterk anti-feministische karakter van deze dichterlijke fabel: laat vrouwen (ook) maar een sik dragen, want mannen blijven toch sterker.

De jury moet bekennen dat de verontwaardiging bij de jonge kandidaten hierover minder heftig was dan ons, oudere examinatoren, wenselijk voorkwam. De vaststelling van de rangorde was spreekwoordelijk lastig. Uiteindelijk kreeg Oscar Rommens de derde prijs, vooral door zijn soms al te avontuurlijke wijze van vertalen, werd Cécile de Jong tweede door onder andere haar goede kennis van de grammatica, en behaalde Maarten-Pieter Moolenburgh vooral door zijn diepzinnige interpretatie van de Phaedrus-tekst overtuigend de eerste prijs.

De jury is unaniem van oordeel dat deelnemers en organisatoren alle lof verdienen voor het aangename verloop van deze interessante dag.