Juryrapport Grieks volwassenen 2018-2019

De voorgelegde Griekse tekst is genomen uit Ἐρωτικὰ παθήματα, een prozawerkje van de Griekse dichter Parthenios die in de eerste eeuw voor Christus in Rome leefde. Dit werkje bevat 36 korte verhalen over ongelukkige liefdes. De voorgelegde tekst gaat over de ongelukkige liefde van Oinonè voor Paris.

De commissie ontving dertien inzendingen, waarvan twee van een niet-classicus. Helaas moest de commissie constateren dat deze laatste twee niet in aanmerking kwamen voor een prijs. Soms waren het echte fouten, soms een verkeerd tijdsgebruik, soms opvallende woordkeus die stilistisch minder goed paste. Een woord van waardering past voor de inspanningen die deze twee inzenders zich hebben getroost.

Van de elf inzendingen van classici staken er drie duidelijk boven de andere uit. Van deze drie is de vertaling van Guido Kuiper naar het oordeel van de jury een heel correcte en best soepel lopende vertaling. Op sommige punten is deze vertaling correcter dan de concurrentie; zo verbindt hij ἤδη (r. 23) correct met νέκυν ('zijn inmiddels dode lichaam'). De vertaler houdt zich zo veel mogelijk aan de Griekse zinsbouw, maar naar het oordeel van de jury is het woordgebruik soms wel wat plechtstatig ('zij sprak', 'gedoemd was', 'geschrei', 'rouwmisbaar'), soms zelfs wat oubollig ('enfin', 'desalniettemin'). De jury zou graag wat meer creativiteit en durf in de vertaling zien, ook al is deze Griekse tekst misschien in dit opzicht weinig uitdagend door de recht-toe-recht-aan stijl van Parthenios. Daarom valt de prijs niet op deze vertaling.

De beide andere vertalingen waren verwikkeld in een nek-aan-nek race. Beide vertalers/vertaalsters tonen de nodige durf en creativiteit bij het aanpassen van de zinsbouw aan courant Nederlands taalgebruik, beiden kiezen voor afwisseling in de zinsconstructies met veel parataxis, beiden vermijden ‘gymnasiale’ woorden en zinswendingen en beiden produceren daardoor een levendige, soepel leesbare tekst.

De vertaling van Tom Ingelbrecht begint met een voorsprong door de (gewaagde) korte entreezin. Verfrissend zijn ook variaties op vormen van het afgesleten werkwoord 'zeggen' ('naar verluidt', 'naar eigen zeggen'). Een enkele keer vroeg de jury zich af of de vrijheden die de vertaler zich permitteert niet al te groot zijn, bijvoorbeeld als de indirecte rede door een directe rede vervangen wordt (r. 19-20) of zelfs een soort vertellerscommentaar wordt toegevoegd ('helaas'). Dat, gevoegd bij een aantal onvolkomenheden (zoals de verbinding van ἔνθα in r. 20 met ἐπέπυστο in plaats van met κεῖσθαι en de contaminatie in de Nederlandse uitdrukking 'benam zich van het leven') hebben toch gemaakt dat de keuze voor de beste vertaling niet op deze tekst valt.

De jury heeft uiteindelijk de voorkeur gegeven aan de combinatie van degelijkheid en levendigheid die de derde vertaling ten toon spreidt. De opvallende misser in de eerste regel (een βουκόλος hoedt toch echt geen schapen) wordt ruimschoots goedgemaakt door mooie vertaalvondsten als 'op handen zou dragen' (ἐν περισσοτέρᾳ τιμῇ ἕξειν), 'zou hij vallen voor' (πτοηθεὶς ἐπὶ) en 'wilde hij er niet van weten' (οὐκ εἴα μεμνῆσθαι). Daarom kent de jury met veel genoegen de prijs toe aan mevrouw Bertie Bik.

"Toen Alexander, de zoon van Priamus, schapenhoeder was op de Ida, werd hij verliefd op Oinone, de dochter van Kebren. Het verhaal gaat dat zij, vervuld van een of andere god, de toekomst voorspelde en verder ook een grote faam bezat vanwege haar verstandig inzicht.
Alexander nam haar dus als zijn vrouw met zich mee uit het huis van haar vader naar de Ida, waar zijn boerderij was en omdat hij zo veel van haar hield, beloofde hij dat hij haar nooit zou verlaten en haar altijd op handen zou dragen.. Maar zij zei dat ze dat voor nu wel wilde aannemen, omdat hij zo dol op haar was, maar dat er een tijd zou komen dat hij haar in de steek zou laten en naar Europa zou vertrekken. Daar zou hij vallen voor een vreemde vrouw en zo zijn vaderstad in de oorlog storten.. Ze voorspelde verder dat hij in de oorlog gewond zou raken en dat niemand in staat zou zijn hem te genezen, behalve zijzelf.. Hoewel zij er telkens weer over begon, wilde hij er niet van weten.
De tijd ging verder. Alexander trouwde met Helena en Oinone, boos om wat hij had gedaan, ging terug naar Kebren, naar haar ouderlijk huis.
Alexander werd in de loop van de oorlog verwond door een boogschot van Philoctetes. Toen schoot hem te binnen wat Oinone had gezegd, dat hij alleen door haar genezen kon worden. Hij zond een bode met het verzoek om hem met spoed te komen genezen en het verleden te vergeten, omdat dat nu eenmaal door de wil van de goden zo was gelopen. Maar zij gaf als beledigde majesteit het antwoord dat hij maar naar Helena moest gaan en het aan haar vragen.
Maar toch haastte zijzelf zich met de grootste spoed naar de plaats waarvan zij had vernomen dat hij daar ziek lag. Maar de bode was eerder terug en toen hij had bericht wat Oinone’s woorden waren geweest, gaf Alexander de moed op en stierf.
Toen Oinone arriveerde en het lijk al op de grond zag liggen, schreeuwde ze het uit en na vele jammerklachten maakte zij een eind aan haar leven."

De commissieleden danken alle inzenders voor hun inspanningen en hopen dat u volgend jaar de uitdaging in nog groteren getale aangaat.

Na de prijsuitreikingen sprak mevrouw Bertie Bik nog een dankwoord in het Latijn uit:

Dicam Graece an Latine,
quanta sit laus studii
quod cum multo sanguine
lacrimisque, cum sudore
-nil sine magno labore-
cupivistis assequi?

Animi contentionem
vestram advertens, cepi
tantam admirationem,
ut nequeam retinere
me a dicendo sincere:
opus magni ingenii!

Cultus antiqui pastores
conscientia rectis
pergite ut protectores
fortiter usque ad finem.
Meritoque vobis ago
summam gratitudinem.