Bij de dertiende Klassieke Olympiade Grieks, in het schooljaar 2024-2025, stond de roman Callirhoe van Chariton op het programma. Dit is waarschijnlijk de oudste van vijf bewaard gebleven Griekse romans. Lange tijd werden deze romans beschouwd als tweederangs literatuur en weggezet als een soort deeltjes uit de Boeketreeks; sinds enkele decennia is er meer waardering gekomen voor deze romans, die niet alleen prettige lectuur bieden maar door allerlei literaire verwijzingen ook ingebed zijn in de “hogere” literatuur.
In Callirhoe wordt het verhaal verteld van een jongen en een meisje uit Syracuse, aan het eind van de vijfde eeuw voor Christus. Callirhoe is een beeldschoon meisje, Chaereas een al even knappe jongen. Ze worden verliefd en trouwen. Maar daar blijft het niet bij: Callirhoe wordt ontvoerd door zeerovers en als slavin verkocht. Van Chaereas wordt aangenomen dat hij dood is, en Callirhoe trouwt opnieuw. Na vele problemen van allerlei aard te hebben overwonnen wordt het liefdespaar uiteindelijk toch weer herenigd: eind goed, al goed.
In de eerste ronde, waaraan verspreid over het hele land 242 leerlingen deelnamen, moesten de deelnemers 21 vragen van grammaticale, inhoudelijke en cultuurhistorische aard beantwoorden over een passage uit het eerste boek van Callirhoe. In deze passage wordt beschreven hoe hevig verliefd Chaereas en Callirhoe op elkaar geworden zijn. Chaereas hoort van zijn ouders dat Callirhoe’s vader nooit toestemming zal geven voor een huwelijk, omdat er veel rijkere en voornamere jongemannen zijn die met haar willen trouwen. Hij kwijnt weg van liefdesverdriet en al zijn vrienden hebben medelijden met hem.
Op grond van de door de docenten toegestuurde scores werden 54 leerlingen geselecteerd voor de tweede ronde. Van deze 54 leerlingen waren er om uiteenlopende redenen 19 niet aanwezig bij het afnemen van de tweede ronde. Voor de tweede ronde hebben de leerlingen een passage uit het vijfde boek van Callirhoe bestudeerd. Hierin wordt de rechtszaak beschreven waarin Dionysius, de tweede echtgenoot van Callirhoe, het opneemt tegen Mithridates, een vriend van de door Dionysius doodgewaande Chaereas. Dionysius stelt dat Mithridates op valse gronden probeert Callirhoe van hem los te weken. In werkelijkheid verdedigt Mithridates de belangen van Chaereas. Nadat Dionysius en Mithridates hun pleidooien hebben gehouden, voert Mithridates tot ieders verbijstering de springlevende Chaereas ten tonele.
De kandidaten voor de tweede ronde hebben op 13 januari 2025 in het Cygnusgymnasium te Amsterdam 27 vragen en opdrachten over de tekst gemaakt en daarnaast een creatieve opdracht geschreven. Bij de creatieve opdracht konden ze kiezen uit twee thema’s. Het eerste was het schrijven van een betoog over de vraag wie van de twee er nu als de wettige echtgenoot van Callirhoe beschouwd moest worden: de eerste echtgenoot, Chaereas, of de tweede echtgenoot, Dionysius. Bij de tweede opdracht moesten de leerlingen zich inleven in het personage van Callirhoe en haar gevoelens beschrijven op het moment dat ze de ook door haar doodgewaande Chaereas weer in levenden lijve voor zich zag.
Uiteindelijk werden op grond van het totaal van deze tweede ronde drie kandidaten uitgenodigd voor de finale. Deze kon weer plaatsvinden in het Rijksmuseum voor Oudheden in Leiden, waar zij werden ondervraagd door twee universitaire docenten, Leanne Jansen en Remco Regtuit, beiden verbonden aan de Rijksuniversiteit Groningen. Hun verslag volgt hieronder.
Voor de finale moesten de deelnemers een passage voorbereiden uit het eind van Charitons verhaal over Callirhoe en Chaereas. Chaereas heeft net, als commandant van de Egyptische vloot, een overwinning behaald in een zeeslag tussen de Egyptenaren en de Perzen. Bij die zeeslag worden veel mensen gevangengenomen en wordt veel buit veroverd. Een van de gevangenen blijkt Callirhoe te zijn. Zij weigert aanvankelijk met de overwinnaars mee te gaan. Chaereas krijgt dan de opdracht haar alsnog mee te krijgen. Hij gaat naar haar toe zonder dat hij weet wie ze is. Maar als hij een paar woorden heeft gezegd, wordt hij direct door Callirhoe herkend. Ze vliegen elkaar om de hals en gebruiken de nacht om elkaar te vertellen wat er allemaal is gebeurd. Twee geliefden, die elkaar na lange tijd weer in de armen sluiten ... dit verhaal roept direct het beeld op van Odysseus die na twintig jaar herenigd wordt met zijn vrouw Penelope. De laatste woorden van de te bestuderen tekst zijn dan ook niet voor niets een letterlijk citaat uit de Odyssee: "blij bereikten ze de plek van hun oude bed" (boek 23, 296).
De drie kandidaten waren uitstekend voorbereid. De gesprekken verliepen dan ook zeer plezierig. Vragen over de schrijver van de tekst, over de context van de passage en van de wereld waarin het verhaal zich afspeelt, leverden geen problemen op. De kandidaten werd ook gevraagd om een stukje Grieks hardop voor te lezen; een opdracht die helemaal niet makkelijk is en veel zegt over iemands begrip van de tekst.
De bestudeerde passage was te lang om helemaal te bespreken in het half uur dat voor iedere kandidaat was uitgetrokken. Daarom hebben we eerst een paar grammaticale, stilistische en inhoudelijke vragen gesteld over één alinea, zonder die te laten vertalen. Daarna volgde het laatste deel van de tekst, dat de kandidaten eerst moesten vertalen. Ook daarbij viel weer op hoe goed de kandidaten zich hadden voorbereid. Ze vertaalden vlot en voor het grootste deel foutloos. Complimenten voor deze prestatie! Bij het gesprek over deze passage kregen de kandidaten opnieuw grammaticale, stilistische en inhoudelijke vragen. En opnieuw ... zelfs een moeilijke vraag over woordvolgorde in het Grieks werd goed beantwoord. Het half uur werd afgesloten met een stukje onbekend Grieks, in dit geval de passage uit de Odyssee waaruit ook de laatste regel van de tekst afkomstig was. Homerisch Grieks valt niet mee als je Attisch Grieks gewend bent, maar ook hier lieten de kandidaten zien dat ze niet voor niets finalisten zijn: opvallende verschijnselen van het Grieks (bijvoorbeeld andere uitgangen) werden moeiteloos genoemd. Deze bijzondere prestaties maakten het werk voor de jury weliswaar leuk, maar ook moeilijk. Waar we eigenlijk de drie kandidaten een eerste prijs zouden willen geven, moest er toch een onderscheid worden gemaakt.
Christiaan Tjong Tjin Tai (Gymnasium Haganum, Den Haag) leidde de passage in met een terzake samenvatting van de achtergrond. Christiaan gaf rustig en bedachtzaam antwoord op de vragen die wij stelden. In het vertalen kwam hij al zoekende op de juiste weergave. Bij het vertalen van de slotpassage maakte hij af en toe een foutje, maar meestal corrigeerde hij zichzelf direct. Ook de vragen over die tekst gingen goed. Christiaan kende de context van de Odyssee-passage en kwam met interessante observaties over het Grieks. De jury heeft hem de derde prijs toegekend.
Het verschil tussen de overige twee kandidaten was zo mogelijk nog kleiner. Amber Vanlerberghe (Johan de Witt-gymnasium, Dordrecht) gaf een heldere en gepassioneerde uitleg van het toch zeer ingewikkelde plot van Chaireas en Callirhoe. Ze maakte ook indruk met het voorlezen van het Grieks omdat ze goede intonatie aanbracht. De vragen over de eerste passage gingen goed. Het vertalen ging als een trein en Amber beantwoordde alle vragen op een natuurlijke en didactische manier. Ze analyseerde de Odysseepassage heel zorgvuldig, door verbanden te leggen met woorden die ze van elders kende. De jury heeft haar de tweede prijs toegekend.
Luuk van Mierlo (Gemeentelijk Gymnasium, Hilversum) was de laatste kandidaat. Op het eerste gezicht leek er weinig verschil met de voorgaande kandidaten. Luuk gaf een heldere samenvatting van de context en kon ook de vragen over de eerste passage makkelijk beantwoorden. Het lezen van het Grieks vond hij een uitdaging, en met zijn vertaling van de slotpassage maakte hij vooral veel indruk. Ook hij wist de Odyssee-passage goed te plaatsen en las met plezier en kundigheid de regels die we hem voorlegden. De jury heeft Luuk de eerste plaats toegekend omdat hij op één punt veel indruk maakte, dat gold voor eigenlijk alle onderdelen van het gesprek. Luuk vertaalt niet alleen, maar hij geeft tegelijk commentaar bij zijn eigen vertaling, waardoor hij steeds laat zien waarom hij voor een bepaalde interpretatie kiest. Ook was hij uitzonderlijk kritisch ten opzichte van de aantekeningen bij de tekst, die hij soms maar ‘kort door de bocht’ vond. Deze kritische houding bezorgde hem de prijsbeker.
Het organisatiecomité feliciteert de kandidaten van harte met het behaalde resultaat en dankt de beide juryleden voor hun zeer gewaardeerde inzet en de wijze waarop zij de finale vorm hebben gegeven.