Bij de tiende Klassieke Olympiade Grieks stond Hesiodus' leerdicht Werken en Dagen op het programma. In dit werk, waarschijnlijk geschreven in het begin van de zevende eeuw v. Chr., richt Hesiodus zich tot zijn broer Perses, die hem heeft bedrogen bij de verdeling van de erfenis van hun ouders. Hesiodus houdt zijn broer voor dat onrecht uiteindelijk wordt bestraft en dat de mens op een eerlijke manier aan de kost moet komen, namelijk door hard te werken, zijn medemensen eerlijk te behandelen en de goden te eren. Voordat Hesiodus uiteenzet hoe zo’n arbeidzaam en eerlijk leven eruit ziet, legt hij uit waar het kwaad in de wereld vandaan komt. Dat is het gevolg van de straf die oppergod Zeus aan de mensen heeft opgelegd voor het onrecht dat Prometheus had gepleegd, door het vuur van de goden te stelen en aan de mensen te geven. Zeus stuurde daarop Pandora naar de aarde. Deze vrouw had een kruik bij zich met daarin allerlei ellende en narigheid: ziekte, armoede, oorlog enzovoort. Toen Prometheus’ broer Epimetheus, ondanks de waarschuwingen van zijn broer, Pandora ontving, opende zij de kruik en verspreidden deze rampen zich over de aarde.
Hesiodus geeft een uitvoerige beschrijving van de geleidelijke verslechtering van het menselijk leven. Hij doet dit door de verschillende perioden in de geschiedenis aan te duiden met metalen: goud, zilver, brons en ijzer. Goud staat voor het gelukzalige bestaan in het begin, toen de goden nog onder de mensen verkeerden; ijzer staat voor Hesiodus’ eigen tijd, waarin geweld en onrecht het leven bepalen. Tussen het bronzen en ijzeren tijdperk was er het tijdperk van de heroën, dat we kennen uit de mythologische verhalen, zoals de geschiedenis rond de Trojaanse oorlog.
In de eerste ronde, waaraan verspreid over het hele land 309 leerlingen deelnamen, moesten de deelnemers 26 vragen van grammaticale, inhoudelijke en cultuurhistorische aard beantwoorden over de passage waarin beschreven wordt hoe de rampen zich vanuit Pandora’s kruik over de aarde verspreid hebben.
Op grond van de door de docenten toegestuurde scores werden 53 leerlingen geselecteerd voor de tweede ronde. Hiervoor bestudeerden de deelnemers tevoren een passage van een kleine honderd regels, waarin de vijf tijdperken van de mensheid besproken worden. Op 26 januari werd de tweede ronde gehouden. In verband met de situatie rond corona gebeurde dat, evenals in 2021, digitaal op de scholen van de deelnemers zelf. De deelnemers moesten 24 vragen en opdrachten maken over enkele passages uit het door hen bestudeerde pensum. Naast vragen over de grammaticale en literaire structuur van de tekst waren er ook vragen over afbeeldingen van goden en over het voortleven van het Grieks in het hedendaagse Nederlands. Daarnaast hebben alle deelnemers een creatieve opdracht geschreven, waarbij ze de keuze hadden uit twee onderwerpen: een gesprek met Hesiodus over de geschiedenis van de mensheid van zijn tijd tot onze tijd, en een betoog over de voor- en nadelen van werken. Hierbij hebben de deelnemers inspirerende en geïnspireerde werkstukken afgeleverd.
Op grond van de resultaten van de tweede ronde werden drie deelnemers geselecteerd voor de finaleronde. Gelukkig kon deze finale weer als vanouds gehouden worden in het Rijksmuseum voor Oudheden in Leiden konden de kandidaten in persoon ondervraagd worden door de jury. Hieronder volgt het rapport van die jury.
Voor de finale moesten de kandidaten een nieuw pensum uit de Werken en Dagen van zestig regels bestuderen waarin Hesiodus stelt dat recht (δίκη) het altijd wint van wangedrag (ὕβρις). Hij beschrijft het verschil tussen een stad waar δίκη de overhand heeft en een stad waar ὕβρις het sterkst is. De zegeningen van de een winnen het uiteraard van de rampspoed in de ander. In het laatste deel van de passage roept Hesiodus de bestuurders op te kiezen voor het recht. Ze zullen nooit ontkomen aan het alziend oog van Zeus als ze niet juist kiezen. Hesiodus eindigt met een opvallende uitspraak: hij wil niet rechtvaardig genoemd worden als hij leeft in een gemeenschap waarin de onrechtvaardige meer krijgt dan de rechtvaardige!
Tijdens het gesprek werden de kandidaten ondervraagd over metriek (ze moesten een paar regels scanderen), over de globale inhoud van de passage, maar ook over het verband tussen deze passage en Werken en Dagen als geheel. Deels gingen de vragen direct naar aanleiding van de Griekse tekst, deels nadat een aantal regels eerst in het Nederlands was vertaald. De kandidaten moesten antwoorden in het Nederlands, maar soms ook met Griekse citaten. Bovendien konden ze hun kennis van het Grieks laten zien met een vraag over de morfologie van het woord εὐρύοπα (een epitheton van Zeus dat 'wijd hoorbaar', dat is ‘luid donderend’, of 'met wijdse blik' betekent).
De thematiek van de passage, het goede leven in een stad waar δίκη heerst, komt breder voor dan alleen bij Hesiodus. Als voorbeeld hiervan had de jury een ongeziene paralleltekst meegenomen, waarin deels dezelfde formuleringen voorkomen: de slotpassage uit Aristophanes' Vrede, een bruiloftslied waarin Trygaios wenst dat het goed mag gaan in de stad.
Al direct bij het eerste gesprek, met Emma Vinkenoog, bleek hoe hoog het niveau ook dit jaar weer lag. Ze vertaalde vlot en kon een duidelijke link leggen tussen de Griekse wereld en het Nabije oosten. De ongeziene passage uit Aristophanes kostte Emma niet heel veel moeite, terwijl de metriek juist weer wel een iets grotere hobbel bleek dan van tevoren gedacht.
Freekje Spaargaren had goed nagedacht over de context en kwam met mooie parallellen van verhalen waarin het recht zegeviert. Ze had iets meer moeite met de metafoor van Δίκη die als meisje wordt meegesleurd, maar had duidelijk weinig moeite met Aristophanes. De vertaling van Hesiodus daarentegen ging weer wat langzamer, maar lukte uiteraard wel.
De laatste kandidaat Mai Thy Nguyen liet de jury sprakeloos, toen ze uit het hoofd, zonder eerst met pen en papier te scanderen, de regels Grieks vlot en foutloos kon voordragen. Aristophanes kostte haar iets meer moeite, maar de vertaling van Hesiodus zelf ging zeer vlot. Ze maakte ook de context van de passage binnen het werk van Hesiodus heel goed duidelijk. Mai Thy had zich zo goed voorbereid dat ze moeiteloos uit secundaire literatuur kon citeren.
Het oordeel van de jury was al snel duidelijk. Alle drie kandidaten hebben laten zien dat ze de tekst van Hesiodus goed hadden voorbereid en dat ze ook hadden nagedacht over de context en de betekenis van de passage. Ze lieten zich ook alledrie niet afschrikken door de ongeziene passage uit Aristophanes. De jury was diep onder de indruk van wat deze leerlingen hadden bereikt. Maar de kandidaten konden niet allemaal winnen. In de ogen van de jury was dit de einduitslag:
- Mai Thy Nguyen
- Emma Vinkenoog
- Freekje Spaargaren
De juryleden feliciteren alle drie met dit prachtige resultaat!
Arjan Nijk
Remco Regtuit
Zoals gebruikelijk ontvingen de kandidaten een beker, een geldbedrag en een boekenpakket van de Athenaeum Boekhandel in Amsterdam. De wisselbeker zal het komend jaar in Tiel staan. Niet onvermeld mag blijven dat Emma Vinkenoog ook deelnam aan de finale Latijn.
Het organisatiecomité feliciteert de kandidaten van harte met het behaald resultaat en dankt de beide juryleden voor hun zeer gewaardeerde inzet en de wijze waarop zij finale vorm hebben gegeven.